20. yüzyılın en etkili ikinci psikoloğu olarak bilinen Jean Piaget, bilişsel gelişim alanında oldukça konuşulan bir kuram ortaya koydu. Piaget’in bilişsel gelişim teorisi, sadece çocukların bilgiyi nasıl edindiklerini anlamaya değil, aynı zamanda zekanın doğasını anlamaya da odaklanıyordu. Çocukların öğrenmenin dört farklı aşamasından geçtiğini öne sürdüğü teorisinde Piaget; zihinsel faaliyetlerin gelişimini şema, özümleme, uyum gibi önemli kavramlarla açıkladı.
Jean Piaget Kimdir?
Genetik epistemolog olarak tanınan Jean Piaget, 9 Ağustos 1896’da İşviçre’de doğdu. 11 yaşında ilk bilimsel yazısını yazdı. Neuchatel Üniversitesi’nde doğa bilimleri okudu. Çocuklarda anormal psikoloji, epistemoloji, dil gelişimi üzerine çalışmalar yürüttü. 1921’de Cenevre’de J.J. Rousseau Enstitüsü’nde bölüm başkanı olarak görev yaptı. 1923’te evlendi ve bu evliliğinden üç çocuğu dünyaya geldi.
Piaget çocuklarının gelişimlerini derinlemesine gözlemledi. Bu gözlemler, çocukların zihinlerinin yalnızca yetişkin zihinlerinin daha küçük versiyonları olmadığı yönündeki tomurcuklanan hipotezini pekiştirdi. 1972’de bilişsel gelişim kuramının çoğunluğunu tamamladı. Birçok ödüle layık görüldü. 16 Eylül 1980’de Cenevre’de vefat etti. 2002 yılında 20. yüzyılın en etkili ikinci psikoloğu seçildi.
Piaget’in Bilişsel Kuramı Nedir?
Biliş kavramı içsel zihin sürecidir. Biliş; dikkat, algı, bellek, okuma-yazma, problem çözme gibi alt başlıklara ayrılır. Birey, kendisini ve çevresini anlamak ve öğrenmek için aktif zihinsel faaliyetlerde bulunur. Bruner, Vygotsky, Gagné ve Piaget gibi eğitimciler bu zihinsel faaliyetlerin nasıl gerçekleştiğini algılamaya çalışmışlardır. Jean Piaget, yaptığı gözlemlerle çocukların yetişkinlerden daha az zeki olmadığı sonucuna vardı. Çocuklar sadece farklı düşünüyorlardı. Albert Einstein, Piaget’in bu keşfini “sadece bir dahinin düşünebileceği kadar basit” olarak nitelendirdi.
Piaget, çocukların gözlem yaparken ve dünyayı öğrenirken küçük bilim insanları gibi davranarak öğrenme sürecinde aktif rol aldıklarına inanıyordu. (Cherry, 2022) Bilişsel gelişim alanında ciddi çalışmalar yapan Piaget zihinsel faaliyetlerin gelişimini (bilişsel gelişim) birbirini hiyerarşik bir yapıda izleyen dört dönem ile açıkladı. Bunlar duyusal motor, işlem öncesi, somut ve soyut dönemleridir.
Gelişimin kalıtım ve çevrenin ortak bir yansıması olduğunu savunan Piaget, bilişsel gelişimi olgunlaşma, yaşantı, uyum, örgütleme ve dengeleme ilkelerinin etkilediğini savunur. Olgunlaşma kişinin fiziksel olarak olgunlaşması, yaşantı çocuğun yaşam deneyimleridir. Uyum; zihnin çevreden aldığı tepkilere göre uyum sağlaması, örgütleme zihinsel işlemleri sistematik ve tutarlı hale getirmedir. Dengeleme ise, zihnin kararlı ve tutarlı olma süreci olarak tanımlanır.
Söz gelimi okul öncesi dönemdeki bir çocuğun soyut kavramları anlayamaması zihinsel olarak o olgunluğa erişemediğini gösterir. İlkokul çağında köyde yaşayan bir çocuğun tarım ile ilgili şemalarının olması yaşantı sonucudur, ilk defa koyun gören bir çocuğun koyunları köpek sanması özümleme, koyunlarla vakit geçirdikçe koyunların köpek olmadığını anlaması ve koyunları yeni bir şemaya yerleştirmesi zihinsel bir uyuma gidildiğini gösterir. Çocuğun gelişim sürecinde özümleme ve düzenleme dengelemeyi sağlar.
Gelişim Dönemleri
“Bir nesneyi tanımanın, onun üzerinde hareket etmek, bu nesne üzerinde veya onunla gerçekleştirilebilecek dönüşüm sistemleri inşa etmek anlamına geldiğine inanıyorum. Gerçekliği bilmek, aşağı yukarı gerçeğe uygun dönüşüm sistemleri oluşturmak anlamına gelir.” Jean Piaget
Piaget çocuğun bilişsel gelişimini dört dönemde açıklar. Dönemler yaşa bağımlıdır ve Piaget bu dönemlere sırasıyla geçildiğini savunur.
Duyusal Motor Dönem (0-2 Yaş)
Bir çocuğun bu aşamanın en erken dönemindeki tüm deneyimi, temel refleksler, duyular ve motor tepkiler yoluyla gerçekleşir. (Cherry, 2022) Duyusal motor döneminde bebek, kol-bacak ve başını hareket ettirerek ve duyularıyla çevresini tanımaya çalışır. Bu dönem; temel refleksler, birinci döngüsel tepkiler, ikinci döngüsel tepkiler, ikincil döngüsel tepkilerin eşgüdümü, üçüncül döngüsel tepkiler, zihinsel birleşimler olmak üzere altı alt döneme ayrılır.
İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş)
Bu dönemde çocuklar ben merkezcidirler, kendilerini evrenin merkezinde görürler. Bu yaş gurubundaki çocuklarda, cansız varlıklara canlı vasfı yükleme olarak adlandırılan animizm görülür. Dönem, sembolik ve sezgisel olmak üzere ikiye ayrılır. Sembolik dönem 2-4 yaş arasını kapsar. Dil gelişiminin oldukça hızlı olduğu bu evrede çocuk, bir çubuğu at veya cetveli tabanca gibi kullanabilir. 3 yaştan itibaren sosyalleşmeye başlar. Sezgisel dönem ise 4-7 yaş arasını kapsar. Sezgisel dönemde sınıflama becerisi gelişmeye başlar. Yine bu dönemde sıklıkla soru sorarlar.
Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş)
Somut işlemler döneminde çocuklar, objeler ile düşünebilirler. Düşünceleri esnektir ve mantıklıdırlar. Örneğin, uzun ince olan bardaktan kısa ve geniş bir bardağa suyu boşalttığımızda suyun miktarının değişmediğini anlayarak korunum kavramını kazanırlar. İşlemleri tersine çevirebilirler. Önceki aşamadaki benmerkezcilik, çocuklar başkalarının bir durumu nasıl görebileceğini düşünmekte daha iyi hale geldikçe ortadan kalkmaya başlar.
Soyut İşlemler Dönemi (12-16 Yaş)
Piaget’in teorisinin son aşaması, mantıkta bir artış, tümdengelimli akıl yürütmeyi kullanma yeteneği ve soyut fikirlerin anlaşılmasını içerir. (Cherry, 2022) Bu dönemde çocuk, yetişkine benzer bir düşünme sürecine girmiştir. Soyut olan hakkında düşünür ve anlamlandırmaya çalışır. Ortalama 15 yaş civarında entelektüel olgunluğa erişir. Zihinsel faaliyetleri en üst seviyededir. Bu noktada ergenler ve genç yetişkinler, sorunlara birden fazla potansiyel çözüm görme ve çevrelerindeki dünya hakkında daha bilimsel düşünme yeteneğine sahip olurlar.
Piaget’in Kuramına Gelen Eleştiriler
-Sosyal faktörlere yeterince önem vermemiştir.
-Ergenlik sonrası gelişimi görmezden gelmiştir.
-Bireysel farklılıklar göz ardı edilmiştir.
-Bebeklerde temsili düşünce gelişimi Piaget’in dediğinden çok daha erken görülmektedir.
-İşlem öncesi dönem çocukları salt ben merkezci değildir, empati yapabilirler.
-Laboratuvar deneyleri ile 4 yaşında korunumun kazanıldığı görülmüştür.
Kaynakça
Cherry, K. (2022) Piaget’s 4 Stages of Cognitive Development Explained Background and Key Concepts of Piaget’s Theory.
verywellmind.com/piagets-stages-of-cognitive-development-2795457#citation-6
Kol, S.(2011) Erken çocuklukta bilişsel gelişimi ve dil gelişimi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi.1-21.
Piaget, J. (1952). Jean Piaget. In E. G. Boring, H. Werner, H. S. Langfeld, & R. M. Yerkes (Eds.), A History of Psychology in Autobiography, Vol. 4, pp. 237–256). Clark University Press.
Kapak görseli: playlearnthrive.com
