Portekiz-İngiliz sanatçı Paula Figueiroa Rego’nun “Hikayelerin Hikayesi” başlıklı sergisi İstanbul’da Pera Müzesi’nde 30 Nisan’a kadar sanat severler ile buluşmayı bekliyor. Küratörlüğünü Alistair Hicks’in üstlendiği sergide Paula’nın masallarını, düşüncelerini, yaşadığı dönemin siyasi baskısının etkilerini ve özellikle toplumda kürtajın serbest hale gelmesi için verdiği mücadelenin farklı yansımalarını işlenmiştir.
Maria Paula Paiva de Figueiroa Rego 26 Ocak 1935 yılında Lizbon’da doğmuştur. Ailenin tek çocuğudur. İngiltere’ye giden anne ve babasının ardından çok sevdiği babaannesi ile hayatını devam ettirmiştir ve eğitim hayatına da Lizbon’da başlamıştır. Babaannesinin ona anlattığı masallar ile büyüyen Paula sonrasında bu masalları sanat eserlerine de taşımıştır. Ailesi İngiltere’den döndükten sonra tekrar annesi ve babası ile yaşayan Paula’yı, annesinin sahilde çizdiği resimlerde etkilemiştir ve ona ilham kaynağı olmuştur.
Portekiz yönetiminden memnun olmayan babası Paula’yı okumak için İngiltere’ye göndermiştir. Paula burada Londra Üniversitesi’ne bağlı güzel sanatlar fakültesi Slade School of Art’ta sanat eğitimi almıştır. Rego burada öğrenci iken tanıştığı Victor Willing’ten hamile kalır. Bu olayı sanatına da yansıtmıştır ve babasına hamile olduğunu söyleyen tavşanın üç versiyonunu yapmıştır. Bu Rego için bir kırılma noktasıdır, bir açıklama anını hatırlattığı için birden fazla kez çizmiştir. O zamanlar evli olan Victor ile ilişkiye başladığında, bunu ailesine söylemeyip onun yerine kürtaj olmuştur. Slade’deki eğitimi bittikten sonra babasına söyleme cesareti bulmuştur. Babasına telefon ettiğinde kilometrelerce uzakta, Portekiz’de olan babası bu haber üzerine arabaya atlayıp kızının yanına gitmiştir ve onu Portekiz’e geri getirmiştir. Yol boyunca operalar dinlemiş, en güzel otellerde konaklayıp en iyi yerlerde yiyip içmişlerdir. Babası onu suçlamak yerine ona sahip çıkmıştır. Bu da Paula için bir dönüm noktası olmuştur ve hep en önemli anılarından biri olarak onunla kalacaktır.
Hamile Tavşan Ebeveynlerine Söylüyor
1956 yılında Rego, Cas adında bir kız çocuğu doğurur ve bu olayın ailesi ve arkadaşları tarafından kabul görmesi onu rahatlatır. Victor da eski eşinden boşanır ve 1959 yılında Paula ile evlenirler. 1961 yılına geldiklerinde üç çocukları vardır.
1975 yılında Londra’da bulunan Gulbenkian Vakfı peri masallarını araştırmak için Paula Rego’ya bir proje teklifi sundular. Rego o dönem içinde bulunduğu koşullar, finansal ihtiyacın da etkisiyle bu teklifi kabul etmiştir. Sanatçı yaklaşık altı ay boyunca Londra’daki British Museum ve British Library’da bu konu hakkında araştırma yapmıştır. Bu araştırmalar Paula’nın bundan sonraki çalışmalarına farklı bir yön vererek bugünkü sanatını belirleyen önemli bir unsur olmuştur. Onun, en iyi bilinen Portekiz peri masallarının bazıları üzerine yoğunlaşması sonucu ortaya çıkan illüstrasyonlar yapmasına yol açmıştır. Daha sonra bu yöntemle İngiliz çocuk hikâyeleri ve Portekiz folkloruna ait çocukluğunda dinlediği masal ve tekerlemeler üzerinde çalışmaya devam etmiş ve 1989 yılında “Nursery Rhymes/Çocuk Tekerlemeleri” adlı seriyi üretmiştir.
Rego ve Willing’in çalışmaları, Willing’in yaşamının son üç yılında hızla değişim gösterdi. Birliktelikleri yıkılırken, en çarpıcı işlerinden bazılarını yapıyorlardı. Rego eşini bir köpek olarak tanımlıyordu. Sanatçı Girl and Dog (Kız ve Köpek) serisinde zorla ilaç içirilen ve tıraş edilen bir köpeği betimliyordu. Bu seriyi kısmen kocası hasta iken ona kötü bir bakıcı olduğunu düşünerek yapmıştır. Fakat Girl Lifting Up Her Skirt to a Dog (Eteğini Köpeğe Kaldıran Kız) adlı 1986 tarihli eserinin de gösterdiği gibi duyguları karmakarışıktır.
Paula Figueiroa Rego, Untitled ‘Girl and Dog’ Series; 1986, British Council Collection.
Girl Lifting Up Her Skirt to a Dog (Eteğini Köpeğe Kaldıran Kız), 1986.
Paula hayatı boyunca hep kadınları destekleyen ve haklarını arayan tarafta oldu. Kürtajda bu konulardan biriydi ve bu seriyi yapmasında Portekiz’de yaşanan olaylar onu tetiklemiştir. 28 Haziran 1998’de Portekiz’de kürtajın yasal olup olmayışı hakkında bir referandum düzenlenmişti. Katılım yeterli değildi ve kanun değiştirilemedi. Rego ise kürtaj resimlerini bir siyasi protesto olarak yaptı ve ta ki 11 Şubat 2007 tarihinde ikinci bir referandum düzenlenene dek Portekiz’de eserlerini sık sık sergiledi. Bu çalışmaları sonuç verdi ve dört önemli insan referandumda oy kullandı, bu sayede kanun değişti.
İsimsiz No:4
90’lar boyunca Rego belki de en anlamlı, herhangi bir sergisini tamamlamaya uygun eserlerinden bir miktarını üretmiştir. Rego’nun babasının en sevdiği biri olan The Sin of Father Amaro’dan (Peder Amaro’nun Günahı) uyarlanan Amaro serisinin parçası olan 1997 tarihli Looking Out (Dışarıya Bakmak), bir rahiple genç bir kız arasındaki yasak aşkın hikayesidir. Kız hamile kalır ve bir versiyonunda rahip bebeği öldürür. Rego, bu seriyi resmederken kendini kitabın içindeymiş gibi hisseder ve hatta: ”Yazarın bile gitmediği yerlere gidebilir ve adalete ihtiyaç olan yere adalet getirebilirsiniz.” Görüldüğü üzere Rego resimlerinin içinde yaşar ve dünyayı resimleri ile değiştirmiştir.
Paula’nın Foundling Museum’daki sergiye katılması talep edildiğinde 2009 tarihli çok boyutlu Oratorio’u (İbadet Odası) yapar. Enstalasyonun parçaları tıpkı yıllar boyunca kapalı kapılar ardında kalan, başkalarının hatalarının neden olduğu çocukluk acılarının anısı gibi bir dolabın içindedir. Acıyı, çaresizliği anlatan figürler, resim ve kuklalar büyük bir hüzün taşırlar. Bu odanın kapıları kapandığında, kimsenin görmediği, hatta görmek istemediği hayatın çocuklar ve kadınlar üzerindeki ezici acıları da örtülmüş, gizlenmiş olacaktır. Bunu hissetmek ve bilmek Rego için ürkütücüdür.
İbadet Odası / Oratorio, 2009.
Diyebiliriz ki; Paula Rego’yu hikayeler kurtarmış ve onları sanatın merkezine yeniden yerleştirmiştir. Toplumsal cinsiyetçiliğin empoze edildiği, kadınların erkeklerle eşit görülmediği hikayeleri alıp sanatının gücü ile onları çok farklı noktalara taşımıştır. Sadece kadınları değil toplumdaki ötekileştiren herkesin, fırçasının gücü ile arkasında durmuştur.
Kaynakça:
Pera Müzesi, Hikayelerin Hikayesi, 2022.
Korkmaz, Kozlu, (2017).”Paula Rego ve Resimlerindeki Öz Yaşam Öyküsel Çıkarımlar”, Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi.
