Ölüm, Roma’da Orcus, Mısır’da Weneg ve Yunan’da Thanatos olandı. Farklı adlarda, farklı dillerde, her çağda ve inanışta; balık da olsak titan da hepimiz bizden arda kalan, kulağımıza fısıldayandı. Ölüm; başka bir zamanda, İskandinav mitolojisinde Hel (Hela) olarak karşılıyor bizi.
Loki’nin Kızı Hel
İskandinav mitolojisinde ölüleri yer altı dünyası olan Helheim‘a götürmekle sorumlu olan Hel, ölüler dünyasının tanrıçasıdır. Adını da buradan alır. İskandinav metinlerinde belirli bir tanıma sahip olmasa da yarı tanrıça olarak kabul edilir. Helheim, kötülerin yaşamış oldukları hayatları sonsuza dek düşünmeye maruz kaldıkları acılarla dolu bir yerdir. Hel, hem cehennemdir hem de o yolun tam kendisi. Farklı anlatılarda farklı şekillerde tanımlansa da her anlatıda ortak olana göre tanrıça Hel, herkese karşı soğuk ve acımasızdır; tıpkı ölüm gibi.
Kraliçe; bir tarafı solgun ve silik, diğer tarafı koyu ten rengi ve mavi gözlere sahip olarak tanımlanır. Yüzünün bir kısmı babası tanrı Loki‘nin yüzü gibi güzelken; diğer tarafı annesi dev Angrboda gibi çirkindir. Yüzünün bir tarafı ölüm tanrıçası olmasını simgelerken diğer tarafı ölüleri koruduğunu simgeler. Hel, yarı ölüdür yarı diri. Hel, hem yaşamdır hem de ölüm.
Hel’in iyi mi kötü mü olduğuna dair çok fazla görüş vardır ancak o ne iyidir ne kötü. Kraliçe Hel, denge demektir. Kalbinin, bedeninin hangi tarafında olduğu bilinmemekle birlikte; Helheim yolcuları için onları ölüme götüren kişinin sevgi ve merhamet gibi duyguları barındırabileceğine inanması zordur. Bundan dolayı da kraliçeye atfedilen özelliklerdeki olumsuz ve karanlık taraf, onun Helheim’ın bir parçası olduğu düşüncesi ile beraber gelir.
Hel, Balder’in Ölümü’nde adı geçen önemli karakterlerden biridir.
Balder’in Ölümü’nde Hel’in Rolü
“Ertesi gece, ölüm tanrıçası bir rüyada ona göründü ve üç gün içinde onu kollarına alacağını bildirdi. Boş bir görüş değildi, çünkü üç gün sonra yarasının şiddetli acısı sonunu getirdi.” (Nesir Edda)
Işık, masumiyet ve barış tanrısı olan Balder, rüyasında yakın bir zamanda öleceğini görür. Bu durum için endişelenen Odin, ölülerin diyarı olan Helheim’e gider ve orada Balder’in gelişi için hazırlık yapıldığını öğrenir. Bunu duyan Frig, bu durumu önlemek için herkese Balder’e zarar vermemeleri üzere yemin ettirir. Bu yemin üzerine artık yara almamaya başlayan Balder, diğer tanrılar tarafından kullanılan bir hedef tahtası haline gelir. Buna rağmen Balder’in ölümcül kabusu gerçekleşmez ta ki kötülük tanrısı Loki’nin ökse otundan yaptığı ok, Balder’in kör ikizi Hod tarafından kalbine saplanana kadar.
“Dünyadaki her şey, canlı ya da ölü, onun için ağlarsa, o zaman Aesir’e dönmesine izin verilecektir. Kim onun aleyhinde konuşursa veya ağlamayı reddederse, Hel’in yanında kalacaktır.” (Nesir Edda)
Kalbine ok saplanan Balder orada ölür ve tanrıların şehri Aesir yasa bürünür. Herkes onu döndürmenin bir yolunu arar ve sonunda Helheim’e bir elçi gönderirler. Ölüler dünyasının tanrıçası Hel, Balder’i geri göndermeyi kabul eder fakat bir şartı vardır: Ölüler de dahil olmak üzere dokuz dünyadaki tüm yaratıkların Balder için ağlaması gerekmektedir; bir kişinin bile ağlamaması Balder’in sonsuza dek Helheim’da kalacağı anlamına gelir. Hel’in koyduğu şart üzerine dokuz dünyaya haber gönderilir. Herkesin Balder için dökecek gözyaşı varken Thokk adında bir devin ağlamadığını gören Hel öfkelenerek Balder’i Ragnarok’a kadar Helheim’da kalmaya mahkûm eder.
Hel ve Ragnarok
Bir gün dünyanın her bir tarafından soğuk rüzgârlar esmeye başlar. Güneş dünyayı ısıtamayacak noktaya gelir ve bu, büyük bir kış yaşanmasına neden olur. İnsanlar ihtiyaçlarını karşılayacak besine erişemezler. Büyük kış üç yılın sonunda biter fakat gökyüzünde hiç yıldız kalmadığı için gecenin gündüze dönüşmesinden sorumlu olan iki kurt, Skoll ve Hati, güneş ve ayı avlayamaz böylece gökyüzü kararır. Ragnarok, İskandinav mitolojisinin kıyameti, böylece başlar.
Evreni bir arada tutan ağaç Yggdrasil titremeye başladığında tüm ağaçlar hatta dağlar yerlere yığılır. Canavar kurt Fenrir‘i tutan zincir kopar, denizin derinliklerinde yaşayan Jormundand denizin derinliklerinden yükselerek dünyaya seller getirir. Gerçekleşen tüm bu olayların sonunda İskandinav tanrıları öleceklerine dair olan kehanetlere rağmen düşmanlarıyla savaşmaya giderler.
Bir rivayete göre; Hel bu savaşa Germy birliği adlı ölüler ordusuyla katılarak bir dans savaşına liderlik eder. Hel, Ragnarok’tan sağ çıkamazsa bu Surtr tarafından gönderilen dünya ateşi nedeniyle gerçekleşecektir ancak; sağ kurtulursa yeraltındaki ölülerin ruhlarını korumaya ve ölüler dünyasının tanrıçası olmaya devam edecektir.
Kaynakça
- Cierra Tolentino, “The Aesir Gods of Norse Mythology”, History Cooperative, November 9, 2022, https://historycooperative.org/aesir-gods/. Erişim tarihi: 12.05.2023
- Kabir, Syed. Hel: Norse Gooddess of Death and The Underworld”, History Cooperative, January 12, 2023, https://historycooperative.org/hel-norse-goddess-of-death/. Erişim tarihi: 11.05.2023
- Mark, Jashua J. “Hel”. World History Encyclopedia, September 6,2021, https://www.worldhistory.org/Hel/. Erişim tarihi: 11.05.2023
