I. Dünya Savaşı sonrasında Paris’te toplanan uluslararası barış konferansının kararı ile 15 Mayıs 1919 tarihinde İzmir, Yunanistan Krallığı tarafından işgal edildi. 9 Eylül 1922‘de Türk ordusunu şehre girmesi ile sona eren işgal İzmir’de büyük yıkımlara sebep oldu.
İzmir’in İşgali
15 Mayıs sabahı Yunan birlikleri İzmir rıhtımına çıktı. Fakat bu işgale karşı koyabilecek sadece 200 kişilik askeri birlik vardı. Ali Nadir Paşa, İzmir ve çevresindeki birliklerin başındaki kişiydi. Ali Nadir Paşa, Türk askerlerinin silahlarını Yunan birliklerine teslim edilmesi ve karşı koyulmaması için emir verdi. İzmirli Rumlar sevinç gösterileri yaparken bu durum Türkler için, şehirlerinin işgale teslim olması demekti. Bu sırada geçit töreni yapan Yunan birliklerine ateş eden Hasan Tahsin, bir Yunan askerini öldürdü ve İzmir’in Kurtuluşu hikayesi burada başladı.
Hasan Tahsin, bu kurşunun karşılığını hayatı ile ödemiş olsa da “Türk Kurtuluş Savaşı’nı başlatan ilk kurşun” olarak tarihe geçmişti. Yunan askerleri olaya karşı tepkiyi vermekte gecikmediler ve yaylım ateşi başlattılar. Silahsız olan Türk askerlerini hedef alan bu yaylım ateşi, Türk askerlerinin teslim olmasına rağmen devam ettirildi. İşkence haline dönen bu işgalin, çevreye ve Türk vatandaşlarına verdiği zarar her geçen dakika şiddetlendi. “Zito Venizelos” yani “Yaşasın Venizelos” diye bağırmayan Türk subayları süngülendi. Bu sırada Ali Nadir Paşa, Yunan askerleri tarafından tekmelendi.
İşgalin ilk gününde İzmir’de 400 Türk öldürülürken; yağma ve tecavüz olayları başladı. Sonraki gün Yunan askerleri tarafından öldürülen Türklerin sayısı 5.000’e çıkmıştı bile. İşgalin ilk gününün sonunda toplam 20.000 Yunan askeri, İzmir ve çevre bölgelere çıkarıldı. İşgalin ertesi günü yerli Rumlar, Türk köylerine saldırarak savunmasız insanları öldürdüler, mallarını yağmaladılar. Bu vahim durum üzerine, 173. Alay Komutanı Yarbay Kazım Bey ve 18 erin savunma yapması ile ilk Rum saldırısı püskürtüldü. Yine aynı gün yaşananları duyan Türk halkı, İzmir Urla’da bulunan askeri silah deposundan 120 silahı alarak, 120 kişilik bir milis kuvveti oluşturdu. Batı Anadolu’daki ilk Kuva-yi Milliye‘nin doğması ile hızla başka milis kuvvetlerde kuruldu.
9 Eylül Günü
Büyük Taarruz ateşinin yakılması ile 30 Ağustos günü Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk bir bildiri yayımlayarak “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!” emrini verdi. Bu tarihi emir ile düşmanın akıbeti belirlenmiş oldu. Türk birlikleri hızla İzmir’e doğru ilerledi. Türk askerleri uyumak veya dinlenmek istemiyorlardı. Çünkü kurtarılan her kasabanın yakıldığını, sivillerin acımasızca katledildiğini gördüler. 9 Eylül 1922 sabahı Türk askerleri üç yılı aşkın yas çeken, zulüm gören İzmir halkının sevinç gözyaşları arasında İzmir’e girdi. Yunan askerleri ve Rumlar geri çekildiler. Hükümet Konağı’na ve Kadifekale’ye Türk bayrağı çekildi. İzmir halkının sevinci o kadar büyüktü ki, askerlerimiz adeta çiçek yağmuruna tutuldu.
Mustafa Kemal Atatürk’ün Yunanlılara Karşı Tavrı
Yapılan onca katliama, verilen onca zarara rağmen Gazi Mustafa Kemal Atatürk Yunanlıların Ali Nadir Paşa’ya yaptıklarını yapmamış; aksine esir alınan Yunan subayları ve komutanını saygı ile ağırlamıştı. Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Atatürk, İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşunu şu tarihi mesajla duyurdu:
“İlk verdiğim Akdeniz hedefine varmakta orduların gösterdiği gayret ve fedakarlığı hürmet ve takdirle anarım. Elde edilen büyük muzafferiyetin yapıcısı olan kıymetli arkadaşlarıma en içten teşekkür ve tebriklerimi bildiririm. Orduların bundan sonra verilecek hedeflerin alınmasında da aynı fedakârlık yarışmasını göstereceklerine inancım tamdır”
Mustafa Kemal Atatürk, 9 Eylül’den sonra bir gün, İzmir halkının armağan ettiği çiçeklerle donatılmış otomobili ile Karşıyaka’ya geldi. Karşıyakalıları özenle hazırladıkları evin önünde Gazi Mustafa Kemal Paşa’yı gören halk ağlamaya başladı. Birkaç basamak ile çıkılan merdivenin üzerine Yunan bayrağı serilmişti. Mustafa Kemal Paşa sordu:
-“Bu ne için?”
Kalabalık heyecan içinde cevap verdi:
-“Kral kalacağı eve, bizim bayrağımızı çiğneyerek girmişti, ne olur Paşam sizde onun gibi yapın, öcümüzü alın.”
Gözü yaşlı bir kadın yalvarır gözlerle bakarken Gazi Mustafa Kemal Atatürk:
-“Sizi anlıyorum ama bir milletin timsalini çiğnemekle hata etmiş. Ben o hatayı tekrar edemem.” der ve yaverine dönerek, “Kaldır çocuk.” diyerek bayrağı serili olduğu yerden kaldırtır.
Basında 9 Eylül İzmir’in Kurtuluşu
İzmir’in kurtuluşu ile ilgili haberler, 10 ve 11 Eylül tarihlerinde Anadolu basınında yer aldı. İzmir’in kurtuluşu haberi, “Süvarilerimiz cumartesi günü öğleden evvel 10.30’da İzmir’e girmişlerdir. İzmirliler bu suretle Yunan kabusundan kurtulmuştur.” başlığı ile “Hakimiyet-i Milliye” gazetesinin ilk sayfasında yer aldı. 13 Eylül tarihinden itibaren İzmir’in işgali sırasında ve sonrasında yaşananlar, Mustafa Kemal Atatürk’ün İzmir’e gelişi, İzmir Yangını ile ilgili çeşitli haberler yapılmaya devam edildi.
10 Eylül 1922 tarihinde, New York Times Gazetesi‘nde yayımlanan haberde, İzmir’e giren Türk birliklerinin düzgün davranış sergiledikleri yazıldı. Ayrıca daha sonra Mustafa Kemal Atatürk, yabancı basını kabul ederek görüşlerini açıkladı. Yabancı basının kabul edilmesinin ardından, 1 Ekim 1922 tarihinde, New York Times Atatürk ile ilgili o zamana kadar ki en geniş haber – yorum yayınladı. Tam sayfa basılan bu haberde, 41 yaşındaki Gazi Mustafa Kemal Atatürk portresi ve “Küllerinden Doğan Türkiye” karikatürü bulunuyordu.
9 Eylül, İzmir’in Kurtuluşu ile ilgili olarak ilk kutlama ve miting 10 Eylül günü Ankara’da Heyet-i Vekiliye Reisi Rauf Bey’in katılımı işe yapıldı. Bu tarihte itibaren “İzmir’in Kurtuluş Bayramı” olarak her yıl düzenli şekilde kutlamalar yapılmaya devam edildi.
“Yunan Asya İmparatorluğu” kurma hayali ile İzmir ve çevresine 3 yılı aşkın süredir zulmeden Yunan birlikleri, 18 Eylül günü tek bir er kalmamak suretiyle vatanımızın bu bölgesinden tamamen sürüldü. Türk ordusunun kazandığı bu zafer, Mudanya Ateşkes Antlaşması’na giden süreci başlatarak Türk milletinin varlığını tüm dünyaya kabul ettirmesine yardımcı olan önemli süreçlerden biridir. “İzmir’in Kurtuluşu” olarak kutladığımız bu değerli günde Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü, silah arkadaşlarını ve vatan uğruna can veren kahramanlarımızı; sevgi, saygı, minnet, gurur ve özlemle anıyoruz.
“Bütün cihan işitsin ki efendiler, artık İzmir hiçbir kirli ayağın üzerine basamayacağı kutsal bir topraktır.”
Gazi Mustafa Kemal Atatürk
Kaynakça:
- Kazım Özalp, Milli Mücadele I, İzmir, 1998
- Halide Edip Adıvar, Türkün Ateşle İmtihanı, İstanbul, 1985
- Bilge Umar, İzmir’de Yunanlıların Son Günleri, Ankara, 1974
- Nilgün Nurdan Kara, İşgal Altındaki İstanbul Basınında İzmir’in Kurtuluşu, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi XVII/35, 2017
- İzmir Valiliği, Atatürk’ün Hayatında İzmir, erişim tarihi: 08.09.2022, http://www.izmir.gov.tr/ataturk-un-hayatinda-izmir
