Yusuf Atılgan, 1921 yılında doğmuştur. Balıkesir Lisesini (1939) ve ikinci sınıftan sonra askeri öğrenci olarak devam ettiği İÜ Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü (1944) bitirmiştir. 1980’den sonra Milliyet Yayınları’nda çevirmenlik ve danışmanlık, kısa bir süre de Can Yayınları’nda redaktörlük yapmıştır. Üzerinde çalıştığı Canistan romanını tamamlayamadan vefat etmiştir. Bu yazımda 6 maddede Yusuf Atılgan’ın eserlerini inceleyeceğiz.
1. Aylak Adam – 1959
“Sen görmediğin zaman başkaları da seni görmez.”
Yusuf Atılgan’ın yayımlanan ilk romanıdır. Türk edebiyatının en sevilen romanlarından biridir. “Kış”, “İlkyaz”, “Yaz”, ve “Güz” olmak üzere dört mevsim başlığından oluşur. Kış, İlkyaz ve Yaz kendi içinde yedi bölüme ayrılırken, Güz mevsimi dört bölüme ayrılır. Yirmi sekiz yaşlarında içinde hizmetçilerin olduğu evde çocukluğunun geçtiği, kumar bağımlısı babaya sahip C‘nin hayatına anlam verecek değeri arama çabası anlatılır.
Romanın ana karakteri, her şeye karşı durur, karşı çıkar. Yazıldığı dönemde C’nin kendi, aylak aydın bireyi sembolize eder. Aylak adam olan C’nin, kendisi de dahil olmak üzere çevresindeki her şeye yabancılaşmasını, yalnızlığını ve hayattaki anlam arayışını işler. Bugün çağdaş klasiklerimiz arasında yer alan romanın dikkat çektiği entelektüel sorunlar güncelliğini korumaktadır. C, toplumla uyuşamayan, ataerkil yapıya ait olamayan, iki kişiden kurulmuş toplumların “en iyisi” olduğunu düşünen, bu uğurda gerçek aşkı arayan, huysuz, sıkılgan, mutsuz ve aylak bir karakterdir.
Ayrıca romanda, bilinç akışı, iç monolog, diyalog, geriye dönüş, günlük, mektup ve leitmotif tekniği kullanılır.
2. Bodur Minareden Öteye – 1960
“Dostunu düşmanını bilmez ki insan.”
Atılgan, hikâye kitabı Bodur Minareden Öte‘yi üç bölüme ayırmaktadır. “Kasabadan”, “Köyden”, “Kentten” isimli başlıklardan oluşur. Bu başlıklarla birlikte on hikâye yer alır. “Kasaba” ve “Kent” öykülerinde Kafka etkisi vardır. “Köy”de ise gözlem yeteneğini konuşturmuştur. Bu hikâyeler, özellikle karakterlerin içinde bulunduğu çevresel özellikleri, ruhsal yapıları ve insanlarla ilişkileriyle de Camus’a ait absürt felsefesiyle ilişkilendirilebilir.
3. Anayurt Oteli – 1973
“Ne çok yalan söyleniyordu yeryüzünde; sözle, yazıyla, resimle ya da susarak.”
Anayurt Oteli, kusursuz bir varoluşsal kabus ve sürekli ertelenen Cennet’in eşiğinde kaybolmuş bir ruhun portresini anlatır. 1970’lerde Türkiye’nin bir köşesine sığınmış Zebercet‘in yalnız hayatının portresini sunar. Son derece basit ve sıradan başlayan roman, kadın misafirin söz verdiği halde otele geri dönmemesiyle Zebercet’in oldukça yalnız ve o kadar da saplantılı hayatını işler. Yayımlandığında deneysel tarzı, yoğun psikolojik derinliği ve cüretkar cinsel saplantı olarak tanımlanır. Atılgan, Anayurt Oteli’nde gündelik hayatın nasıl daha büyük tutkuları ve felaketleri yansıtabileceğini gösterir.
Ankara ile İzmir arasında adı belirsiz kasabanın konaktan bozma Anayurt Oteli’nin mirasçısı Zebercet, Atılgan’ın simsiyah çizdiği dünyanın içindeki tek beyaz nokta olarak karşımıza çıkar.
4. Ekmek Elden Süt Memeden – 1981
“Çocuklar istedikleri bir şeyi yaptırmak için kime nasıl davranılacağını, neyi kime soracaklarını bilirler.”
Kitap, iki masaldan oluşur. “Korkut’a Masal” ve “Ceren’e Masal”. Atılgan, masallar için “İkisinde de ninemin anlattığı masallardan yararlandım.” der. Sizler de okurken bunu hissedersiniz. Küçükken size okunan masallardan tanıdığınız birçok öge vardır. Koca bir lahana içinde uyuyakalan bir çocuk, yere ekilen ve göğe kadar yükselen kabak… Bunların yanında iki masalda da gerçek ve gerçek dışı ögeler de mevcut. İki masal da masallardan alışık olduğumuz tekerlemelerle başlar ama sonda ne sevenler kavuşur ne de gökten üç elma düşer.
Korkut’a Masal‘da köy yaşamının tüm incelikleri önümüze serilir, bir çoban köpeğinin sırtında tüm köyü, bahçeleri, tepeleri gezen Korkut’la birlikte yüzümüzde rüzgarın dokunuşunu hissederiz. Köyde yaşayanların lakaplarını, çoban yaşantısını, çoban köpeğinin görevlerini köpekle çocuğun masum sohbetinden dinleriz. Ceren’e Masal ise ruh çözümlemelerinin daha fazla olduğu bir masaldır. Kendi doğumu için koşa koşa ebe arayan çocuğun macerasında güven sorgulanır. Atılgan, insana güvenmeyi reddeden ama sonunda güvenen bir alaca Ceren’in korkunç sonunu önümüze serer.
Masal kitabı deriz ama Atılgan detaylardan ve çözümlemelerden vazgeçmez. Ekmek Elden Süt Memeden, bir çocuk kitabında kolay kolay görülmeyen ögeler barındırır. Sadece çocuklar için değil biz yetişkinler için de alışılmışın dışında daha gerçek ve okuyanı düşünmeye sevk eder.
5. Bütün Öyküleri – 1992
“Kalkıp dünküne benzer yeni bir güne başlamakta ne var?”
Yazar, tüm öykülerini bu kitapta toplamıştır. Genelde yıkık, ezik insan tiplemelerini işlemiştir. Yarım kaldığını sandığınız öykülerde aslında sizin hayal gücünüze kalmışlık vardır. Kitap, Kasabadan, Köyden, Kentten, Eylemci, Ekmek Elden Süt Memeden olmak üzere beş bölümden oluşur. İçinde on dört hikâye vardır. Öykü adında hepsi birer romandır aslında. Temelinde de yazardan alışık olduğumuz yalnızlık, yabancılaşma, iç sorgulama, bağımsızlık anlatılır.
6. Canistan – 2000
“Tanrım, dostum düşman olmuş. Katlanabilecek miyim acıya?”
Atılgan, hayatının son yıllarında bu roman üzerine çalışır ama ne yazık ki son bölümünü yazamadan vefat eder. Dört bölüm olarak tasarlanan bu romanın üç bölümü tamamen bitmiştir. Tamamlanmamış roman deriz ama okuduğunuz zaman size yarım bırakılmış bir roman hissi vermez. Yazarın önce “İşkence” adını verdiği ve “Duruşma”, “Yargıç”, “Tanık” ve “Sanık” bölümlerinden oluşmasını tasarlamıştır. Ama son bölümü olan Sanık vefatından dolayı yarım kalmıştır.
Yazarın doğduğu Manisa ve çevresinde geçen olayda, yoksul yanaşma olarak çalışan Selim’in on dört yaşında ağa oğlu Ali’nin bir sözü üzerine çiftlikten ayrıldıktan sonra yaşadığı hayat, evliliği ve yıllar sonra içinde büyüttüğü öfkesi ve intikamını almak için Ali’ye yaptığı baskı anlatılır.
Atılgan’ın diğer eserlerine göre daha sakin, daha tekdüzedir. Bu kitap için taşra edebiyatının özeti denebilir. Çok akıcı bir dil ve sıcak bir anlatımla anlatılmıştır.
Kaynakça:
“Bütün Öyküleri”. Bahadirfyildirim.com.tr. Web.12.09.2025.
“Canistan”.1000kitap.com. Web. 13.09.2025
Modern Türk Romanının Öncülerinden Yusuf Atılgan’ın Tüm Eserleri”. Listelist.com. Web. 12.09.2025.
“Bodur Minareden Öte”. Acarindex.com. Web. 13.09.2025.
Öne Çıkan Görsel: Malumatfurus.org
