13 Nisan 1914 tarihinde İstanbul’da doğan Orhan Veli, hem modern Türk şiirinin hem de Garip Akımı‘nın öncülerinden biri olarak bilinir. Edebiyat dünyasına adım attığı günden itibaren, sıradışı ve özgün tarzıyla dikkat çeken Orhan Veli, eserleriyle Türk şiirine yeni bir soluk getirmiştir. Kendine özgü üslubu, mizahi anlatımı ve toplumsal eleştirileriyle, okurlarını etkilemeyi başarmıştır. Şiirlerinde genellikle günlük yaşamın sıradanlıklarını, aşkı ve insan ilişkilerini işleyen Orhan Veli, Türk edebiyatının klasikleşmiş isimlerinden biridir. Onun eserleri, Türk şiirinin evrensel değerlerine katkıda bulunmuş ve geniş bir okur kitlesi tarafından takdirle karşılanmıştır. Orhan Veli Kanık, 14 Kasım 1950 tarihinde henüz 36 yaşındayken aramızdan ayrılsa da, bıraktığı eserlerle Türk edebiyatında iz bırakmaya devam etmektedir. Peki neden Orhan Veli okumalıyız?
1. Aşk Dolu Sayfaları: Nahit Hanım’a Dökülen Mektuplar
Orhan Veli, yaşadığı dönemde farklı ilişkilerle duyulsa da, asıl aşkının Nahit Hanım olduğunu, yazdığı gizli mektupları ile ortaya koymuştur. Dönemin ünlü yazarları ve şairleri ile dostluğu ve geçmişi olan Nahit Hanım, aslında o dönemde yadırganamayacak değere sahip bir kadındı. Yahya Kemal, Sabahattin Ali, Peyami Safa, Hasan Ali Yücel, Melih Cevdet, Edip Cansever gibi isimlerin bahsettiği, sohbetinin olduğu ve aynı masada oturmuşlukları ile anılan biriydi. Samet Ağaoğlu bir söyleminde ondan “Rönesans gibi kadın”, Cemal Süreya ise “Cumhuriyet dönemi küçük burjuva duyarlığının anası” diyerek söz etmişti.
36 yıllık en büyük sevdası olan Nahit Hanım’ın aşkı ile yanıp tutuşan Orhan Veli, bu sevdasını dayanamayıp yazdığı mektuplar ile aslında tasdiklemiştir. Yazdığı gizli mektupların derlemesinin yapıldığı hali bugün “Yalnız Seni Arıyorum” adı ile yayınlanmıştır. Mektuplarında Nahit Hanım’a olan aşkından günlerce ondan mektup bekleyişini ve o yoksulluğunun içinde ona mektup göndermek için parasını yetiştirmeye çalışmasını görürüz. Aynı zamanda bu aşkının benzersiz, ona özel olduğunu şu dizeleriyle de bizlere aktarıyor aslında:
Hiçbirine bağlanmadım
Ona bağlandığım kadar.
Sade kadın değil, insan.
Ne kibarlık budalası,
Ne malda mülkte gözü var.
Hür olsak der,
Eşit olsak der.
İnsanları sevmesini bilir.
Yaşamayı sevdiği kadar.
2. Bir Garip Orhan Veli: Garip Hareketi
Orhan Veli, 20. yüzyılın ortalarında, Oktay Rıfat ve Melih Cevdet ile birlikte “Garip” adını verdikleri bir şiir akımını başlatarak geleneksel kalıpları sarsmıştır. Bu hareket, sade bir dil, günlük hayatın içinden konular ve halk şiiri unsurlarını içermesiyle dikkat çekmiştir.
Garip Hareketi, Orhan Veli’nin eserlerindeki sıradışı dil ve konu seçimleriyle öne çıkar. Şiirlerinde sokaktan, günlük yaşamdan ilham alan Orhan Veli, geleneksel kalıpları yıkarak yeni bir şiir anlayışının temellerini atmıştır. Sanatı halk ile yaklaştırmayı ve onunla bütünleştirmeyi amaçlamıştır.
Garip şairleri, toplumsal olaylara ve sorunlara eleştirel bir bakış açısı getirmişlerdir. Bu edebiyatlarını sadece estetik bir kaygıyla değil, aynı zamanda toplumsal bir misyonla şekillendirdiklerini gösterir. Orhan Veli adıyla yayınlanmış ‘Garip’ kitabı ise 1941’de ilk defa Melih Cevdet, Oktay Rifat, Orhan Veli şiirlerini ve Orhan Veli’nin yazdığı önsözü içerir.
“Güçlüklere, bir başına da olsa, karşı koyan insan kuvvetli insan olmalı. Ben bunu yalnız kalıp da ümitsizlik içinde olduğumu hissetiğim anlarda daha iyi anladım. Bununla beraber, senelerden beri, o kadar çok zamanlar yalnız kaldım ki bu hale adeta alışır, hatta- kuvvetli olmanın gururunu duyabilmek için- zaman zaman yalnızlığı arar oldum.”
Orhan Veli KANIK- Garip
3. Mavi Sevdası: Denizi Özleyenler İçin
Orhan Veli Kanık’ın deniz sevdası, onun şiirlerine damgasını vuran önemli bir temadır. Onun dizelerinde dalgaların hışmını, rüzgarın serin nefesini ve denizin sonsuz maviliğini bulmak mümkündür. Şair, denizle kurduğu bu özel bağlamı, eserlerinde yaşamın çeşitli yönlerine dokunarak özgün bir şekilde işler.
Orhan Veli’nin dizelerinde deniz, sadece fiziksel bir coğrafyanın ötesine geçmez. Onun için deniz, özgürlüğün, sonsuzluğun ve içsel bir huzurun simgesidir. Şair, denizin kucaklayıcı mavi derinliklerinde kendini bulur ve bu huzurlu atmosferi şiirlerine yansıtarak okurlarını da bu serüvene davet eder. Deniz, Orhan Veli’nin duygu dünyasında bir özlem kaynağıdır. Şiirlerinde dalgaların ritmi, kumsalın yumuşaklığı ve martıların çağrısı, bu sevginin, özlemin izlerini taşır. Bu izler, şairin sade ve etkileyici dilinde, okuyucuya derin bir duygu deneyimi yaşatır. Orhan Veli’nin denizle iç içe geçen bu sevdası, aynı zamanda bir kaçış arzusunu yansıtır. Şair, denizin sonsuzluğunda kaybolmak, hayalini kurduğu özgür dünyaya ulaşmak ister. Bu özgürlük arayışı, onun eserlerine derinlik katan bir unsur olarak karşımıza çıkar.
Denizi Özleyenler İçin
“Gemiler geçer rüyalarımda,
Allı pullu gemiler, damların üzerinden;
Ben zavallı,
Ben yıllardır denize hasret,
“Bakar bakar ağlarım.”
Hatırlarım ilk görüşümü dünyayı,
Bir midye kabuğunun aralığından;
Suların yeşili, göklerin mavisi,
Lapinaların en harelisi…
Hala tuzlu akar kanım
İstiridyelerin kestiği yerden.
Neydi o deli gibi gidişimiz,
Bembeyaz köpüklerle, açıklara!
Köpükler ki fena kalpli değil,
Köpükler ki dudaklara benzer;
Köpükler ki insanlarla Zinaları ayıp değil.
Gemiler geçer rüyalarımda,
Allı pullu gemiler, damların üzerinden;
Ben zavallı,
Ben yıllardır denize hasret.
4. Dil Mirası: Türk Şairlerine ve Yazarlara Bıraktığı Etki
“Orhan Veli çok daha ileriye bir adım attı: Şiirin kendi öz bir dili, bir vezni olmadığı gibi kendine öz konuları da olmayacağını gösterdi, ahengin, musikinin de şiirden kaldırılabileceğini anlattı.”
Nurullah Ataç
“Orhan Veli’nin kavgası, edebiyatımızın en büyük kavgasıdır, buna inanıyorum. Irmağın yatağını daha doğal bir vadiye indirdi. Şiire kasket giydirdi, sivilleştirdi onu. Bugünkü şiir verimleri onun da verimleridir biraz.”
Cemal Süreya
Orhan Veli’den ilham alan ve onu öven birçok şair bulunmaktadır. Bu şairler, Orhan Veli’nin sade dilini, halka yakınlığını ve özgün tarzını örnek alarak kendi şiirlerine yansıtmışlardır.
Can Yücel, Cemal Süreya, Nurullah Ataç, Ataol Behramoğlu, Sezai Karakoç gibi büyük isimleri etkilemeyi başaran Orhan Veli, bununla yetinmeyip kendisine ardında iz bıraktıracak cümleler, tabirler söyletmiştir. Orhan Veli, Türk şiirinin “Zincirkıran”ı, “Kasketgiydiren”i, “Sivilleştiren”i, “Açıkhavaozanı”…
5. Ölümsüz Dizeleri
Anlatamıyorum
Ağlasam sesimi duyar mısınız,
Mısralarımda;
Dokunabilir misiniz
Gözyaşlarıma, ellerinizle?
Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel,
Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu
Bu derde düşmeden önce.
Bir yer var, biliyorum;
Her şeyi söylemek mümkün;
Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum;
Anlatamıyorum.
(Nisan 1940 / Anadolu. 9.2.1947)
Şiir dünyasına, hem kendi döneminde, hem de bugün hala damgasını vuran Orhan Veli’nin, yadsınamayacak kadar fazla şiiri vardır aslında. Ancak ismini tam anlamı ile duyuran ve duyduğumuzda “Orhan Veli” dediğimiz bazı şiirleri vardır. Bunlardan en çok dönemine ve bugüne etkisini vuran şiiri “İstanbul’u Dinliyorum” ve “Anlatamıyorum” olmuştur. Duygularının karmaşıklığını, içsel sorunlarını, yalnızlığını çaresizce anlatışını görürüz bu eserlerinde. Okurlarına da bunu adeta yazmamış, yaşatmıştır. Bunların yanında “Memleketimden İnsan Manzaraları”nda da geniş bir kitleye hitap ederek, sade ve gözlemci üslubuyla dikkatleri üzerine çekmiştir. Gün Olur, Bedava, Ben Orhan Veli, İstanbul İçin, Delikli Şiir, Davet, Seni Sevmek ve daha niceleri…
6. Varlık Dergisi
1914 yılında İstanbul’da doğan Orhan Veli, edebiyat dünyasına “Varlık Dergisi” çatısı altında adım atmıştır. Varlık Dergisi, Türk edebiyatının önemli dergilerinden biri olarak kültür ve sanat hayatına yön vermiştir.
Varlık Dergisi, 1933 yılında Sabri Esat Siyavuşgil tarafından kurulmuş, Türk edebiyatının önemli yazarlarını ağırlamış ve birçok yeni yeteneği keşfetmiştir. Bu dergide, Orhan Veli’nin de öncü şairlerden biri olarak bulunması, Türk edebiyatındaki yenilikçi akımlara destek veren bir platformda yer aldığını gösterir. Orhan Veli, Varlık Dergisi’nde yayımlanan eserleriyle sadece bir şair olarak değil, aynı zamanda bir düşünce adamı olarak da tanınmıştır. Derginin sayfalarında, o dönemin sosyal, kültürel ve politik meselelerine dair düşüncelerini dile getirmiş, edebiyat dünyasına katkıda bulunmuştur.
Varlık Dergisi, Orhan Veli’nin kaleminde şekillenen şiirler ve yazılarla zenginleşmiş, Türk edebiyatına damga vuran bir buluşma noktası olmuştur. Varlık Dergisi’nin Orhan Veli gibi değerli yazarları ağırlaması, Türk edebiyatının gelişimine katkı sağlamış ve onları daha geniş bir kitleyle buluşturmuştur.
GEMLİĞE DOĞRU
DENİZİ GÖRECEKSİN;
SAKIN ŞAŞIRMA.
Kaynakça:
Veli, Orhan. Bütün Şiirleri. İstanbul:Yapı Kredi Yayınları, 2003.
Veli, Orhan. Yalnız Seni Arıyorum. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2023.
