5 Maddede Ursula K. Le Guin

Bilimkurgu ve fantastik edebiyat denilince akıllara gelen ilk isimlerden biri olan Ursula Kroeber Le Guin sadece türlerin sınırlarını zorlamakla kalmayıp edebiyatta toplumsal cinsiyet, dil ve kimlik gibi kavramları yeniden kurdu. Onun çalışmalarında klasik türlerin içerikleri değişir; gelecek toplumlar ütopik teknolojiyle değil, etik ve kültürel sorunlarla şekillenir. Bu yazıda Ursula K. Le Guin’in mirasina 5 maddeyle yakından bakıyoruz.

1. Bilimkurgu Türünde Yeni Bir Soluk

“Bilimkurgu geleceği anlatmaz. Şimdiki zamanı, başka bir mercekten yeniden düşünmemizi sağlar.” -Ursula K. Le Guin (The Language Of Night)

Le Guin bilinen bilimkurgu türünü geleceğin tahmini sınırlarından çıkarıp onu düşünce deneyi olarak tanımladı. Ona göre bir bilimkurgu yazarının amacı günümüz gerçekliğini ve insanlık durumunu kurgu senaryolarla dolaylı yoldan anlatmak ve gelecek toplumlar aracılığıyla günümüze ayna tutmak olmalıydı. Bu yaklaşımıyla Le Guin bilimkurgunun teknoloji merkezli çizgisinden saptı ve türü daha sosyolojik, felsefi ve psikolojik bir alana taşıdı. Yazar, Mülksüzler adlı romanında Urras ve Anarres isimli kapitalizm ve anarşizm ile yönetilen iki zıt dünyayı okuyucuya sunar. Bu dünyalar üzerinden sistemlerin avantajlarını, çıkmazlarını ve çelişkilerini göstermek için adeta kurmaca bir laboratuvar ortamı yaratır.

2. Ütopyalar ve Etik İkilemler Üzerine

“Omelas’ı bırakır, karanlığın içine doğru yürürler ve geri gelmezler. Gittikleri yer çoğunuz için mutluluk kentinden bile daha zor tahayyül edilebilir bir yerdir. Onu hiç betimleyemem. Belki de yoktur. Ama nereye gittiklerini biliyor gibiler Omelas’ı bırakıp gidenler.” (The Ones Who Walk Away from Omelas)

Ursula K. Le Guin bilimkurgu ve fantazi türlerinin sınırlarını zorlamakla kalmadı, aynı zamanda onlara felsefik, sosyolojik ve etik derinlik kazandırdı. Bilimkurgu eserlerinde teknolojik ilerlemelerden daha çok insan yapısı, benlik ve toplumsal yapılar üzerine düşündürmeyi amaçlayan Le Guin Omelas’ı Bırakıp Gidenler (The Ones Who Walk Away From Omelas) adlı kısa öyküsünde tam olarak bunu yapmayı başardı. Omelas şehri dışarıdan bakıldığında huzurlu, adil ve mutlu bir yer olarak karşımıza çıkıyor, bu refah içinde yaşamın ağır bedelini ise küçük bir çocuk karanlık bir odada acı çekerek ödüyor. Halk bu çocuğun varlığından ve çektiği acıdan haberdardır fakat kimse onu kurtaramaz, çünkü onun acısı şehrin mutluluğunun bedelidir. Bazıları ise bu bilginin ağırlığını kaldıramaz ve Omelas’ı bırakıp gider. Gidenlerin nereye, nasıl ve ne amaçla gittikleri bilinmez. Le Guin bu inanılmaz öyküde okuyucuya ütopyaların altında yatan bilinmeyenleri, refah içinde yaşamak için bir çocuğun esaretine sessiz kalan halkın etik değerlerini sorgulatır.

3. Cinsiyet ve Kimlik Rollerinin Sorgusu

1969’da yayımlanan Karanlığın Sol Eli (The Left Hand of Darkness) adlı romanı, feminist bilimkurgunun ilk eserlerinden biri olarak kabul edilir ve cinsiyetsizliği türde en ünlü şekilde inceleyen romandır. Roman Gethen adlı toplumun ”Kemmer” dönemi hariç cinsiyetsiz olduğu bir gezegende geçer. Gethenliler ikili cinsiyet sistemiyle değil akışkan kimlik yapısıyla yaşar, romanın ana karakteri olan Genly Ai ise yaşadığı bu sistemde kendi ön yargılarıyla karşı karşıya kalır. Le Guin bu romanını yazma amacının cinsiyeti ortadan kaldırdığında geride ne kaldığını bulmak olduğunu söylemiştir. Romanın yayınladığı dönem yazarın cinsiyetsizlik konseptine olan bakış açısı hem bilimkurgu türü hem de genel edebiyat için devrimci kabul edilmişti. 

4. Yeni Anlatım: Yepyeni Tarz

Le Guin bilimkurguda yaygın olan ”gazetecilik tarzı’‘ doğrusal anlatımdan ve tekil olay örgüsünden uzaklaşmış, özellikle Karanlığın Sol Eli romanında etnografik raporlar, günlük girintileri ve Gethen mitlerinden bölümleri okuyucuya sunarak çok katmanlı yapı kullandı. 1999 yılında edebiyat araştırmacısı Donna White, romanın sıradışı yapısının ilk başta eleştirmenler için kafa karıştırıcı olduğunu, ancak daha sonra ana karakterin değişen bakış açısının izini süren bir anlatı denemesi olarak yorumlandığını belirtti. Bu anlatı değişimi okuyucunun da karakterle birlikte öğrenme sürecine girmesini sağladı. Ursula K. Le Guin yalnızca yazdığı tür içinde değil, genel edebiyat içinde de özgün sese sahip bir yazar olduğunu eserleriyle ortaya koydu.

5. Yazımında Antropoloji ve Taozim Etkisi

Ursula K. Le Guin antropolog olan Alfred Kroeber’in kızı olmasıyla kültürel çeşitliliğe ve yabancı toplumlara çok küçük yaşta maruz kalmıştı. Karakterlerinin yabancı kültürlerle karşılaşmalarının benlik sorgusuna dönüşmesi, yerli ve yabancı gibi kavramların sabit değil göreli olarak ele alınması, sosyal yapıları ve değerleri dışarıdan gözlemleme fikrinin anlatıya katılması Le Guin’in romanlarında antropolojik bakış açısının güçlü şekilde hissedilmesinin en belirgin göstergelerindendir.

Yazarın Taoist düşünceye olan ilgisi ışık ve karanlık, dişil ve eril, yaşam ve ölüm gibi zıtlıkların dengesine vurgu yapmasıyla eserlerine yansımıştır. Özellikle Earthsea serisinde bulunan ”denge” ve ”eylemsizlik” temaları, bireysel uyumun doğayla ve evrenle bütünleşerek sağlanması Le Guin’in Taoizm’den esinlendiğini açıkça gösteriyor.

Ursula K. Le Guin, bilimkurgu ve fantastik edebiyatın kalıplarını kırmakla kalmadı, aynı zamanda kültürel yargılara, toplumsal normlara, cinsiyet rollerine, güç ilişkilerine yönelik sorular sorarak edebiyatı derinleştirdi. Le Guin yalnızca bu türlerin değil, çağdaş edebiyatın en önemli isimlerinden biri olmayı başardı.