5 Farklı Sebeple Neden İngiliz Edebiyatı Okumalıyız?

“Ama edebiyat satın alınamaz ki! Edebiyat herkese aittir!” -Virginia Woolf

Orta Çağ’dan günümüze kadar önemini koruyan İngiliz Edebiyatı, asırlardır çığır açan eserlere ev sahipliği yapmıştır. İngiliz Edebiyatı, dünyaca ünlü yazarları ve bunun yanında ilgi çekici konular içeren eserleri ile hâlâ günümüz okuyucularını kendine çekmektedir.

Geoffrey Chaucer’dan William Shakespeare’e, Jane Austen’dan Virginia Woolf’a kadar uzanan geniş yazar ve eser çeşitliliğiyle edebiyat severlerin gönlünde taht kurmuştur. A’dan Z’ye neredeyse her konuda ustalıkla yazılmış eserleri içinde barındırmaktadır.

Zaman testini başarıyla geçip Dünya Edebiyatı’nın yapı taşlarından biri haline gelmiş ve klasik edebiyatın yanı sıra modern edebiyat türlerinin de yeşermesini sağlamıştır. Çocuk edebiyatından postmodern edebiyata kadar birçok türü ve klasiği barındırdığından dolayı her yaştan okuyucunun ilgisini çekip kendinden bir parça bulabileceği bir hazine haline gelmiştir.

Günümüzde İngiliz Edebiyatı okumak hem kendi benliğimizi geliştirmeye hem de edebiyat dünyasını daha iyi anlamamıza vesile olur. Yıllardan beri okuyucusu hiç azalmamış aksine giderek artmış olan bu muhteşem edebiyatı hâlâ hiç okuma şansı bulamadıysanız, gelin neden okumanız gerektiğini birlikte keşfedelim.

1. Kültürlerarası Bir Yolculuk

İngiliz Edebiyatı demek, sadece İngiltereli yazarlar demek değildir. İngilizce dilinde yazılan her eser İngiliz Edebiyatı’na dahil olur. Kendine has bilinç akışı tekniğiyle öne çıkan İrlanda asıllı James Joyce’u veya Polonyalı Joseph Conrad’ı buna örnek verebiliriz. Çeşitli kimlikleri içinde barındırdığından dolayı okuyucularını mükemmel bir kültür yolculuğuna sürükler; her bir köşesinde farklı bir uyruktan karakter bulundurarak bambaşka dünyaları keşfe çıkmamıza olanak tanır.

Kurmuş olduğu bu kültürlerarası köprüyle farklı zaman dilimlerini ziyaret edebilir ve değişik toplumsal yapıları inceleyebiliriz. Nasıl Charles Dickens’ın Büyük Umutlar romanında eleştirel bir dilde 19.yüzyıl İngiltere’sinin toplum yapısını, ahlak anlayışını, kültürünü ve politikalarını görebiliyorsak aynı şekilde 20.yüzyılın İrlanda’sına yolculuk yapıp orda yaşayan çeşit çeşit insanı da James Joyce’un Dublinliler eserinde tanıma fırsatı bulabiliriz.

2. Tarihsel Gelişim

“Biraz edebiyat üretmek için çok fazla tarih gerekir.” -Henry James

İngiliz Edebiyatı, Antik Çağ’da sözlü Anglo-Sakson efsaneleriyle başlayıp günümüze kadar gelen geniş bir süreyi kapsadığı için kendi içinde dönemlere ayrılır. Eski İngilizce Dönemi, yani MS. 499 yılından başlayıp 1066 yılında Norman İşgali ile biten dönem, bilinen en eski İngiliz eserlerinin olduğu dönemdir. Beowulf veya daha yaygın bilinen Kral Arthur Efsaneleri bu dönemde yazılıp İngiliz topraklarında yaşayan insanlara erdemi ve mertliği aşılamıştır.

Eski İngilizcenin hemen ardından başlayan Orta İngilizce Dönemi (Karanlık Çağ), eser üretimi açısından verimsiz olsa bile kilisenin din adamları birçok eseri İngilizceye çevirip edebiyata katkı sağlamıştır. “İngiliz Edebiyatı’nın Babası” olarak bilinen, dönemin en önemli yazarlarından biri olan Geoffrey Chaucer, Canterbury Masalları’nda işlediği, bir grup haç yolculuğuna çıkan insanın anlattığı hikâyelerden oluşan eseri ile kiliseyi ve dönemin insanlarının cahilliğini eleştirip durumu kurtarmıştır.

Kilisenin egemenliğinden ve yasaklarından bunalmış olan Britanyalılar, 14.yüzyılın sonlarında başlayan İtalya’daki “yeniden doğuş” hareketinden etkilenip Rönesans’ı benimsemiştir. 1485’te Güller Savaşı’nın bitiminden sonra kültürel ve sanatsal yenilenmeye giden İngiliz toplumu, İtalya’daki görsel sanatlar ağırlıklı olan Rönesans’tan farklı olarak edebi sanatlarda bir yenilenme başlatmıştır.

Rönesans’ın ikinci yarısında altın çağına erişen İngiltere, 16.yüzyılda Shakespeare’in edebiyat dünyasını kendi dünyasına çevirmesiyle daha da yükselişe geçmiştir. Yazdığı 150’den fazla soneyle şiir alanında önemli bir yeri olsa da, asıl drama yani tiyatro olarak yazdığı Hamlet, Romeo ve Juliet, Othello ve Bir Yaz Gecesi Rüyası gibi birçok oyunuyla edebiyat dünyasına yön vermiştir.

İngiliz Edebiyatı, daha sonra Restorasyon, Neoklasik, Romantik, Victorian ve 20.yüzyıl gibi dönemlere ayrılmıştır. Her döneminde birbirinden önemli sanatçılarıyla öne çıkmayı başarmıştır. Hangi esere bakarsak bakalım, isteyerek ya da istemeyerek yazıldığı dönemi bir ayna gibi okuyucuya yansıttığını görebiliriz.

3. Dilin Zenginliği

“İsim ne ki? Güle hangi ismi verirsek verelim, kokusu yine güzel olur.” -Shakespeare

Diller yaşayan yapılar oldukları için her zaman gelişir, değişime uğrar ve farklı sözcükler ortaya çıkar. Diğer bütün diller gibi İngilizce de zamanla yapısında değişikliklere uğramıştır. Britanya adalarına yapılan işgal ve fetihlerle birlikte İngilizce diğer dillerin etkisi altında kalmıştır. Hristiyanlığın yayılmasıyla Latinceden, Norman İşgalinden sonra da Fransızcadan birçok kelime ödünç alınmıştır. Hatta Norman Dönemi’nde halk, köylü dili ve basit kabul edilen normal İngilizce konuşurken soylu sınıfı daha lüks görülen Fransızcayı resmi dil kabul etmiştir. Yazılan edebi eserlerin dili de buna göre değişmiştir.

Shakespeare gibi çoğu yazar, eserlerini yazarken yeni kelimeler üretip kullanmıştır. Shakespeare kendi başına 3000’den fazla kelime ve atasözünü İngilizceye katmıştır. Fiili zarfa, zarfı isime çevirerek sözcüklerin kullanım alanlarını genişletmiştir.

Britanyalı yazarlar, edebiyatta estetiğe oldukça dikkat ettiğinden yaptıkları tamlamalar ve seçtikleri kelimelerle bir atmosfer yaratıp okuyucuya anlam ve duyguyu geçirmeyi başarırlar. Çeşitli kelime oyunları ve özgün kalemleriyle her yazar, edebiyatta kelimelerin gücünü ve esnekliğini sergiler. Bu sayede dilin zenginliğini ve muazzamlığını da yansıtmış olurlar.

4. Edebi Çeşitlilik

“Uzun süre bilgiyi arayarak

Dolaştım durdum insan hayatının coğrafyasında.” -William Wordsworth

Düz yazı, şiir, drama ve kısa hikâye olarak 4 ana bölüme ayrılan İngiliz Edebiyatı, her bir alanda birbirinden önemli eserler vermiştir. Düz yazıda Thomas Hardy, şiirde William Wordsworth, dramada Christopher Marlowe, kısa hikâyede ise Oscar Wilde öne çıkan isimler arasındadır.

Çoğu yazar tek bir alana bağlı kalmayıp diğer edebi türlerde de eserler üretmişlerdir. Hem kendi içinde hem de diğer Dünya Edebiyatları ile rekabet ve alışveriş halinde olan İngiliz Edebiyatı’nda, sıklıkla “En iyi düz yazı ya da drama nasıl yazılır?” veya “Nasıl iyi bir yazar olunur?” gibi başlıklar, eleştirmenler tarafından tartışma konusu olmuştur.

Bu tartışmaların en ünlülerinden biri, İngiliz dramasının Fransız dramasına üstünlüğünün konuşulduğu John Dryden’in Dramatik Poesy, Bir Deneme eseridir. Bir diğeri ise William Wordsworth ve Samuel Taylor Coleridge işbirliği olan Lirik Baladlar’dır. Burada da romantik bir şiirin veya genel olarak şiirin nasıl yazılması ve nasıl bir şair olunması gerektiğinden bahsedilir.

Eserlerin yazıldığı dönemlerde, yazarları konu ve yazım tarzı olarak en çok etkileyen şey dönemin akımıdır. Dünya Edebiyatı’nda önemli bir yere sahip olan edebi akımlar, birbirinin devamı veya karşıt bir görüş olarak doğarlar. Akımlar, dönemin baskın olan felsefi düşüncesiyle ortaya çıkarlar. Romantizm akımına tepki olarak doğan realizmi buna örnek verebiliriz. Çoğu yazar bu akımlara bağlı kalarak eserlerini yazmaya özen gösterir. Akımların fazlalığı, edebiyatı daha geniş bir yelpazede görmemize yardımcı olur.

5. Perspektif

Edebiyat, farklı karakterlere bürünüp farklı dünyaları deneyimlememize olanak tanır. Çeşitli evrenlere açtığı kapılarla alışılan normalin dışına çıkıp zihnin ötesinde bir yolculuk yapmamızı sağlar. Çeşitli konuları ele alan milyonlarca eserde hem yazarlardan hem de toplumdan izler vardır. Bu da ne kadar çok eser seçeneği varsa bir o kadar da farklı görüş var demektir.

İngiliz Edebiyatı’nda yazarların kullandığı farklı anlatım ve bakış açıları okuyucuyu hikâyeye dahil eder. Birinci şahıs anlatım, daha çok karakterin görüşlerine yönelik ve güvenilmezken tanrısal bakış açısı, hikâyedeki her konuyu bilir ve daha kapsamlı bir anlatıma sahiptir. Bir hikâyede sadece ana karakter yaşanılan olayları anlatırsa onun söylediği kadar hikâye hakkında bilgi ediniriz. Fakat birden fazla karakterin gözünden veya üçüncü şahıstan hikâyeyi okursak konu hakkında daha nesnel bir fikre erişme şansımız olur.

Örneğin, Virginia Woolf’un Mrs. Dalloway romanında, bilinç akışı tekniği ve iç monolog kullanılarak karakter hakkında fazlasıyla bilgi sahibi olma ve karakteri içselleştirmeyle zengin bir perspektif elde edilir. Aynı zamanda, James Joyce’un başyapıtı sayılan Ulysses romanında da bilinç akışı tekniği ve birden fazla karakter kullanılmasıyla okuyucu sıradan bir güne farklı noktalardan şahitlik eder.

İki yazarında aynı tekniği kullanmasına rağmen eserlerinde açıkça görülebilen farklar vardır. Bu da edebiyatta en önemli şeylerden biri olan yazım stili farklılığıdır. Her eser farklı olduğu gibi her yazar da farklıdır ve bunu kalemleriyle ortaya koyarlar. Kullanılan değişik teknik ve karakterlerle birlikte eserlere dahil olma, duygu ve düşünceleri okuyucuya aktarma gibi konular her eserde değişir.

İngiliz Edebiyatı, edebiyata geniş pencerelerden bakma şansı sunar. Dilin zenginliği, yazarların kelime oyunları ve estetik anlatımıyla okuyucuyu etkileyici bir yolculuğa sürükler. Çeşitli konu ve teknikleriyle okuyucunun derinlemesine düşünmesine ve farklı dünyalara erişmesini sağlar. Virginia Woolf‘un deyişiyle, edebiyat herkese aittir ve sınırları aşarak ortak miras haline gelir. Bu nedenle İngiliz Edebiyatı okumak, kendi dünyamızı zenginleştirmenin ve edebiyatın evrenselliğini deneyimlemenin bir yoludur.