Modernliğin etkilerinin konu olduğu günümüzde Anthoney Giddens, özgün kabul edilebilecek düşünceler ile sosyolojide yeni bir bakış açısı oluşturmuştur. Toplumsal kuramı epistemolojik ve ontolojik yaklaşımlar ile incelemiş ve ilişkilerin analizinde ontolojik yaklaşımın önemini vurgulamıştır. Giddens’in, modernlik/geç modernlik, küreselleşme, yapılanma olarak üç temel kuramı bulunmaktadır. Kendisi, dualist ve geleneksel yaklaşımlardan ayrılmaya çalışmış, karşıtlıkları reddeden bir yol izlemiştir. Çağdaş sosyolojide Giddens’ın yapılanma kuramı, yapının eylemlerin gelişmesinde bir aracı ve ürünü olduğuna ve toplumsal aktörlerin üretim sınırlılıkları hakkında derin bilgi sahibi olmalarına işaret etmiş ve teorisi önem kazanmıştır.
1. Anthony Giddens Kimdir?
Toplum bilimci Anthoney Giddens 1938’de Londra’da dünyaya gelmiştir. Orta sınıf bir ailenin lisans eğitimi alan ilk çocuğudur. 1956 yılında lisans eğitimini Hull Üniversitesi’nde tamamlamış ve mezuniyetinden sonra akademik hayatına devam etmiştir. 1969 yılında Cambridge Üniversitesi’nde geldiği pozisyonla İktisat Fakültesi çatısında Sosyal ve Siyasi Bilimler Komitesi’nin oluşmasına katkı sağlamıştır. Yapılandırma kuramı, modernlik ve küreselleşme üzerine olan görüşleri ile tanınmaktadır. Sosyoloji alanının değerli çağdaş sosyoloji entelektüellerindendir. Tarihin doğrusal ilerlemediğini çatışmalar ile gerçekleşen bir süreç olduğunu ifade eder. Sosyolojiyi kendi sorunlarını yansıtma özelliği olan bir bilim olarak görmektedir.
2. Yapılanma Kuramı
Anthoney Giddens yapılanma kuramını geliştirme sürecinde dil felsefesi, işlevselcilik, Marksizm ve zaman coğrafyasından etkilenmiştir. Dışsal bir gerçeklik olarak değerlendirdiği sosyal yapıyı sosyal etkileşim sürecinde insanlar tarafından devamlı olan değişim içerisindeki bir kavram olarak görür. Giddens bu kuram ile özne, nesne, eylem alanı, yapı ve benzeri kavramsallaştırmalarla çeşitlilik oluşturması sonucu sosyoloji alanında önemli bir isim olmuştur. Yapı kavramı ile üretken kuralları ve kaynaklar sistemini ifade eder. Yapılar zaman ve mekanların dışında bir alandadır. Toplumda bulunan yapısal özelliklerin eylemler üzerindeki sınırlandırıcı alanların varlığı ile temellenmiştir. Toplumsal aktörler gerçekliği oluştururlar ancak bu mevcut bulunan toplumsal dünyayı kabul etmek demektir. Yapının ikiliği, yapının dönüşümlü bir şekilde düzenlendiği toplumsal eylem ve davranışın aracı ve ürünü olduğunu ifade eder. O, yapı ve sistem kavramlarının birbirinin yerine kullanıldığını ve faillik kuramında eylem ve yapının birbirinden ayrılamadığını ortaya koymak için toplumsal ilişkilere bağlı olan zaman ve mekan birliğine atıfta bulunur. Yapı, eylemlerin yeniden oluşmasında hem aracı hem de sonuçtur. Aktörler üyesi oldukları toplumun üretim sınırları hakkında bilgiye sahiptir. Toplumsal pratiklerin yasallaştırılmasının anlamlı iletişim üretimi, gücün kullanımı, ahlak olmak üzere üç bileşeni vardır.
3. Yüksek Modernlik
Modernliğin öne çıkan yanı geleneğin yerinin uzmanlaşmanın alıyor olmasıdır. Uzmanlaşmanın etkisi tamamen küreseldir ve bununla beraber oluşan ‘ayrılma’ mekanizmasından insanlar uzaklaşamaz. Giddens, modernliğin başlangıçta geleneği yok ederek sonrasında onu tekrar oluşturacağı düşüncesindedir. Belli ölçülerde dünya genelinde modern kurumların oluşması ve beraberinde modernliğin yayılması aynı ölçüde geleneği ortadan kaldırarak iç dönüşümlerin yaşanmasına neden olur. Sonucunda gelenekler yitirilmiş yerine uzmanlar, uzmanlık becerisi, sistemler yaygınlaşmıştır. Bu durum Giddens tarafından ‘ayrılma’ olarak tanımlanır. Bu durum genel olarak soyut ve evrensel kurallara güvenin oluşmasını gerektirir. Bu türden bir uzmanlığın temeli insanların ne yapacağı, nasıl ilişki kuracağı ve benzeri konulara rehberlik edilmesini kabul etmek yüksek modernliğin kendine has gerilimlerini oluşturur. Uzmanlık bilgisi kişide huzursuzluk oluşturur. Uzmanlar kendilerini geliştirmeye odaklı, şüpheci ve evrenselliğin bir karışımı halindedir. Var olan bilgi düzenlenmeye ve ilerlemeye odaklıdır. Giddens için geleneklerin zayıflaması, uzmanlaşmış bilginin yaygınlaşması ve evrenselliğin önemi süreç içerisinde artış göstererek toplumsal ilerlemede yeni bir evreye eriştirmektedir. Yüksek modernlik kimliğin oluşumunda ve dünyayı tecrübe etmede dönüşümleri beraberinde getirmektedir.
4. Küreselleşme
Anthoney Giddens küreselleşmeyi olumlu gören sosyal bilimcilerdendir. Teknolojik gelişmeler ile ortaya çıkan karmaşık olmayan ve alternatifi bulunmayan bir değişim sürecidir. Küreselleşmenin ilerleyişi için ulus devlet anlayışında değişime önem verir. Küreselleşmeyi iki unsur ile ile açıklar; kapitalizmin yoğunlaşması ve ulus devletin küresel boyutta yükselişi. Bu iki harekette birbiriyle ilişkilidir. Küresel kapitalizmin amacında barışçıl bir ekonomik süreç yoktur ve ulus devlet içinde devletin gücü hiç olmadığı kadar ilerler. Giddens ulus devlette üç ana faktörün olduğunu ifade eder:
1- Ulus devlet ile gelişen askeri ve endüstriyel gücün Avrupa’da olması,
2- Devletin idari gücünün katlanarak ilerlemesi,
3- Modern dünyanın gelişimini etkileyen bir gelişme olmasıdır.
Küreselleşme sürecinin başka boyutu ise ulus devlet sistemi, askeri düzen, uluslararası iş bölümüdür. Askeri düzen modernliğin kurumsallığı altında askeri iktidar olarak görülmektedir. Endüstriyel ve askeri gücün gelişmiş bulunduğu sistemde ulus devletler var olurlar. Küreselleşme süreci ile yeni risk faktörleri de oluşmuştur. Küresel sistemler ile ölçekli felaketler, risklerden doğan kazalar, bağımlılıklar, üreme üzerine genetik mühendisliği, ırk ıslahı, doğa kirliliği ve benzeri riskler oluşmuştur. Bu riskler üzerine Giddens doğaya yönelik tehditler ve fazla maliyetli risk durumları haricinde savunmacı olmak gerektiğini düşünmektedir.
Kaynakça
Baran, Aylin ve diğerleri. Suğur, Serap, Baran, Aylin. Sosyolojide Yakın Dönem Gelişmeleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi,2013.
Çötok, Nesrin Akıncı. “Giddens Sosyolojisinde Toplumsal Dönüşümün Temel Kavramları ve Bağlantılar: Yapılanma, Modernite ve Küreselleşme”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi 3/5 (2017), ss.187-207
Giddens, Anthoney. The Constitution of Society. Cambridge. England: Polity,1984.
Wallace, Ruth ve Wolf, Alison. Elburnuz, Leyla ve Ayas, Rami. Çağdaş Sosyoloji Kuramları. Ankara: Doğu Batı, 2020.
Kapak görseli: lisboncouncil.net
