Tarihin akışını değiştiren anlardan biri, sadece bir savaşın değil aynı zamanda büyük komutanların stratejilerinin ve insanlığın sınırları zorlayan azminin unutulmaz bir yansıması olarak Büyük Taarruz ‘dur.
Siperlerin ötesinde, zaferin eşiğinde şekillenen bu destan, kararlılığın, liderliğin ve cesaretin savaşın kaderini nasıl belirlediğini görmek açısından hayret vericidir.
Büyük Taarruz’un sahnesinde, tarihin seyrini belirleyen kahraman komutanlar bulunmaktadır; onlar, sadece askeri dehalarıyla değil aynı zamanda insanlığa olan inançlarıyla da öne çıkmışlardır. Bu yazıda, Büyük Taarruz’un 30 komutanının hikâyesini keşfederek, nasıl birer efsaneye dönüştüklerini okuyacaksınız!
Başkomutan: Mareşal Gazi Mustafa Kemal Paşa (Atatürk)
” Ben, size taarruz emretmiyorum; ölmeyi emrediyorum! Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçebilir.”
Mustafa Kemal Atatürk (1881, Selanik, Osmanlı İmparatorluğu – 10 Kasım 1938, İstanbul, Türkiye), Türk asker ve devlet adamı olarak tarihe geçmiştir. Türk Kurtuluş Savaşı’nın önderi, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır.
26 Ağustos – 9 Eylül 1922 tarihleri arasında gerçekleşen bu destanımsı askeri operasyon, Türk milletinin azminin ve Mustafa Kemal Atatürk‘ün liderliğinin doruk noktasını temsil eder.
Atatürk, Büyük Taarruz’un planlaması ve yönetiminde bizzat kendini ortaya koyarak öncülük etmiştir. Askeri strateji konusundaki olağanüstü bilgisi ve liderlik vasıfları, operasyonun akıllıca yönetilmesini sağlamıştır. Taarruz öncesinde stratejiler titizlikle belirlenmiş, askeri birimler ustalıkla konumlandırılmış; saldırı taktikleri özenle oluşturulmuş ve birliklerin moralini yükseltmek için gereken önlemler alınmıştır.
Ancak Atatürk’ün rolü sadece askeri bir deha olarak sınırlı değildir. O aynı zamanda bir politik deha ve moral abidesidir. Türk halkının birlik ve beraberlik duygularını pekiştiren, milli dayanışmayı sağlamlaştıran ve ulusal direnişin simgesi haline gelen bir lider olarak tarihe geçmiştir.
Genelkurmay Başkanı: Fevzi Paşa (Çakmak)
Mustafa Fevzi Çakmak (12 Ocak 1876, İstanbul – 10 Nisan 1950, İstanbul), Türkiye’nin Mustafa Kemal Atatürk’ten sonraki ikinci ve son mareşali olarak tarihe geçmiştir.
İlk Millî Savunma Bakanı unvanının yanı sıra Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Cumhuriyet dönemindeki ilk genelkurmay başkanı olarak da görev yapmış ve aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu‘nun 3 Şubat 1920 ile 5 Nisan 1920 tarihleri arasındaki Harbiye Nazırı olarak görev yapmıştır.
26 Ağustos 1922’de gerçekleşen Büyük Taarruz ve bu taarruzu izleyen 30 Ağustos Zaferi gibi önemli dönüm noktalarında, hem nazarî hem de amelî sahalarda edindiği derin bilgi ve deneyimleriyle öne çıkmıştır.
Mareşal Fevzi Çakmak, askeri liderlik ve insanlık vasıflarını en yüksek düzeyde bir araya getiren nadir komutanlardan biri olarak bilinirdi. Kendisine özgü derin sezgi yeteneği sayesinde, düşmanın en yoğun taarruzları sırasında bile geri çekilme hazırlıkları gibi önemli detayları önceden sezebilirdi.
Özellikle Ağustos 1922 Meydan Muharebesi’nde, Genelkurmay Vekili olarak üst düzey bir konumda bulunmuş ve etkili bir liderlik sergilemiştir. Büyük Zafer’in ardından ise rütbesi mareşalliğe yükseltilmiştir.
Batı Cephesi Komutanı: Tuğgeneral İsmet Paşa (İnönü)
Mustafa İsmet İnönü (24 Eylül 1884, İzmir – 25 Aralık 1973, Ankara), Türk asker, siyasetçi ve önde gelen devlet adamı olarak bilinir. Türkiye’nin 2. Cumhurbaşkanı ve Cumhuriyet Dönemi’nin ilk Başbakanı unvanlarına sahiptir. Ayrıca, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ilk genelkurmay başkanı olarak görev yapmıştır.
TBMM tarafından Mustafa Kemal Paşa’nın Başkomutan olarak atanmasının ardından, mirliva (tuğgeneral) rütbesiyle Batı Cephesi Komutanlığı görevini üstlenmiştir. Büyük Taarruz ‘un başarısının ardından gösterdiği üstün performans nedeniyle Ferîk (Korgeneral) rütbesine terfi etmiştir.
İnönü, hem askeri hem de siyasi alanlarda etkili bir kariyere sahiptir. Askeri kariyeri boyunca çeşitli görevlerde bulunmuş ve özellikle Kurtuluş Savaşı sırasında Mustafa Kemal Paşa’nın yanında önemli roller üstlenmiştir. Savaşın kritik anlarında Batı Cephesi‘nin komutanlığını yürüterek önemli katkılarda bulunmuştur.
1. Ordu Komutanı: Tuğgeneral Nurettin Paşa
Mehmet Nureddin Paşa, yaygın adıyla Sakallı Nureddin (1873, Bursa – 18 Şubat 1932, İstanbul), Türk askeri lider ve siyasetçi olarak öne çıkmış bir isimdir. Özellikle Sakarya Meydan Muharebesi‘nin kazanılmasında önemli katkılarda bulunmuştur.
Düşman kuvvetlerinin Batı Anadolu‘ya doğru ilerlemesini durdurduktan sonra, Yunan güçlerinin Batı Anadolu’dan atılmasını sağlayan üst düzey komuta kadrosunda yer almıştır. Ayrıca, Misak-ı Millî kararlarını uygulayan ilk isimler arasında yer almıştır.
Sakallı Nureddin Paşa, askeri liderlik yetenekleri ve cesareti ile tanınmıştır. Sakarya Meydan Muharebesi gibi kritik anlarda gösterdiği liderlik, Türk Kurtuluş Savaşı‘nın seyrini belirlemiştir. Batı Anadolu’da ilerleyen düşman kuvvetlerini durdurarak Türk ordusunun üstünlüğünü sağlamış ve sonrasında Yunanlıları bölgeden çıkarmıştır.
2. Ordu Komutanı: Tuğgeneral Yakup Şevki Paşa (Subaşı)
Yakup Şevki Subaşı (1876, Harput – 20 Aralık 1939), Türk askeri liderdir. Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı gibi önemli dönemlerde görev üstlenmiştir. Harp Okulu’nda taktik öğretmenliği yaparak askeri kariyerine başlamıştır. Daha sonra kurmay başkanı olarak görev yapmış ve ardından tümen komutanlığına getirilmiştir.
Sakarya Meydan Muharebesi‘nin ardından İngilizlerle gerçekleşen esir değişimi sonrasında 31 Ekim 1921’de Ankara’ya gelerek Türk Kurtuluş Savaşı’na katılmıştır. 18 Kasım 1921’de Başkomutan Mareşal Gazi Mustafa Kemal Paşa tarafından 2. Ordu Komutanlığı‘na atanmıştır.
Dumlupınar Meydan Muharebesi’nin sonuçlanmasının ardından 31 Ağustos 1922 tarihinde Ferik (Korgeneral) rütbesine terfi etmiştir.
1. Kolordu Komutanı: Miralay (Albay) İzzettin Bey (Çalışlar)
İzzettin Çalışlar (1882, Yanya, Osmanlı İmparatorluğu – 20 Ağustos 1951), Türk askeri lider ve siyasetçisidir. Millî Mücadele’nin öncü kuvvetlerini yöneten Ankara Hükümeti tarafından görevlendirilen isimlerden biridir.
23. Tümen Komutanlığı ve 20. Kolordu Komutan Vekilliği görevlerini üstlenerek Millî Mücadele’ye önemli katkılarda bulunmuştur. Ayrıca, Çerkez Ethem İsyanı‘nın bastırılmasındaki etkili liderliğiyle tanınmıştır. Bu başarı sayesinde TBMM tarafından Miralay (Albay) rütbesine yükseltilmiştir.
Sakarya Meydan Muharebesi‘nin ardından, Türk Ordusu’ndaki yapılanma değişikliği kapsamında 1. Kolordu Komutanlığı görevine atanmıştır. Büyük Taarruz ve Dumlupınar Meydan Muharebesi gibi kritik savaşlarda 1. Kolordu Komutanı olarak görev alarak Yunan kuvvetlerinin mağlup edilmesinde önemli rol oynamıştır.
Başarılarına karşılık olarak 1922 yılında Mirliva (Tuğgeneral) rütbesine terfi ettirilmiş ve Paşa unvanını almıştır.
2. Kolordu Komutanı: Miralay (Albay) Ali Hikmet Bey (Ayerdem)
Ali Hikmet Ayerdem (1877, Yenişehr-i Fener – 21 Mart 1939, İstanbul), Türk askeri lider ve siyasetçi olarak tanınır. Türk Kurtuluş Savaşı’nın önde gelen komutanlarından biridir. Savaşın ardından milletvekili olarak da görev yapmıştır.
Mustafa Kemal tarafından imzalanan 13 Ağustos 1921 tarihli bir yazı ile Millî Müdafaa Vekâleti Müsteşarlığı görevine atanmıştır. Bu süreçte, Bakanlığın düzenlenmesi ve Sakarya Meydan Muharebesi’nin başarısı için büyük bir özveriyle çalışmıştır.
6 Kasım 1921 tarihinde TBMM kararıyla, Sakarya Meydan Muharebesi’nde gösterdiği olağanüstü hizmetler nedeniyle aldığı madalyalar bir üst dereceyle ödüllendirilmiştir. 17 Mayıs 1922’de 2. Kolordu Kumandanlığına komutan olarak atanmıştır.
Büyük Taarruz ve Dumlupınar Meydan Muharebesi‘nde 1. Kolordu Komutanı olarak Yunan kuvvetlerinin imhasında önemli bir rol üstlenmiştir. Ali Hikmet Ayerdem, Millî Mücadele sürecindeki çabaları ve fedakarlıkları nedeniyle 1922 yılında Mirliva (Tuğgeneral) rütbesine terfi ettirilerek Paşa unvanını kazanmıştır.
3. Kolordu Komutanı: Miralay (Albay) Şükrü Naili Bey (Gökberk)
Şükrü Naili Gökberk (1876, Selanik – 26 Kasım 1936, Edirne), Türk askeri lideri, Kurtuluş Savaşı komutanlarından ve siyaset adamı olarak tanınır.
Kurtuluş Savaşı’nın önemli figürlerinden biri olan Gökberk, özellikle Bursa, Eskişehir ve İstanbul’un düşman işgalinden kurtuluş süreçlerine liderlik etmiş ve Türk ordusunun şehirlere girişini yönetmiştir. Kurtuluş Savaşı’nın kahramanlarından biri olarak anılmaktadır.
3 Temmuz 1922 tarihinde Mersin Bölge Komutanı olarak görev yaparken, 3. Kolordu Komutanlığı‘na atanarak Başkomutanlık Meydan Muharebesi’ne katılmıştır. 31 Ağustos 1922’de Tümgeneral rütbesine yükseltilmiştir.
Büyük Taarruz sırasında liderlik ettiği 3. Kolordu, büyük askeri başarılar elde etmiş; Eskişehir ve Bursa gibi şehirleri işgalden kurtarmıştır. Aynı zamanda Kocaeli grubuyla birlikte bir Yunan tümeninin esir alınmasını sağlamıştır.
4. Kolordu Komutanı: Miralay (Albay) Kemalettin Sami Bey (Gökçen)
Kemalettin Sami Gökçen (1884, Sinop – 15 Nisan 1934, Berlin), Türk askeri lider, diplomat ve siyasetçidir. Kariyeri boyunca çeşitli alanlarda etkinlik göstermiştir.
Ağustos 1921’den itibaren, Sakarya Meydan Muharebeleri ‘nde Grup Komutanı olarak aktif bir rol oynamıştır. Sakarya Savaşı’nın ardından Büyük Taarruz ‘da 4. Kolordu Komutanı olarak taarruz cephesinde önemli bir pozisyonda görev almıştır.
30 Ağustos 1922‘de düşman kuvvetlerini takip ederek imha etme sürecini yönetmiştir. Bu süreçte, 22 yara almasına rağmen Mustafa Kemal Paşa’nın yanında ve yakınında yer alarak zaferin kazanılmasında önemli bir rol üstlenmiştir.
31 Ağustos 1922 tarihindeki terfi ile Mirliva (Tuğgeneral) rütbesine yükseltilmiştir. Savaş boyunca gösterdiği üstün başarılar nedeniyle, Kırmızı şeritli İstiklâl Madalyası ile ödüllendirilmiştir.
5. Kolordu Komutanı: Mirliva (Tuğgeneral) Fahrettin Paşa (Altay)
Fahrettin Altay (12 Ocak 1880, İşkodra – 25 Ekim 1974, Emirgan, İstanbul), Türk askeri lider ve siyasetçi olarak bilinir.
Türk Kurtuluş Savaşı’nda kritik bir rol üstlenmiş ve özellikle Büyük Taarruz ‘un ardından Yunan ordusunun geri çekilmesini sağlayarak İzmir’e giren 5. Süvari Kolordusu’nun komutanı olarak görev yapmıştır.
Kurtuluş Savaşı’nın son dönemlerinde Uşak, Afyon ve Alaşehir çevresinde gerçekleşen çatışmalarda Fahrettin Altay’ın komutasındaki süvari birliği büyük başarılara imza atmıştır. Özellikle Yunan ordularını kovalayarak İzmir’e ayak basan süvari birliğine liderlik etmesi önemli bir özelliktir. 10 Eylül’de İzmir’de, Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Paşa tarafından karşılanmıştır.
Fahrettin Altay, Büyük Taarruz ‘daki üstün hizmetleri ve başarıları nedeniyle Ferik (Korgeneral) rütbesine terfi etmiştir. Bu terfi, Tümgeneral ile Korgeneral rütbeleri arasındaki bir rütbedir.
6. Kolordu Komutanı: Mirliva (Tuğgeneral) Kazım Paşa (İnanç)
Kâzım İnanç (1880, Diyarbakır – 21 Eylül 1938, Ankara), Türk askeri lider ve siyasetçi olarak tanınır. Özellikle Batı Cephesi Komutanlığı bölgesinde emniyet, asayiş ve asker alma gibi önemli görevleri üstlenmiştir.
Millî Mücadele döneminde, 12 Kasım 1920 tarihinde c Bakanlığı Müsteşarlığı görevine atanmıştır. Ayrıca, 8 Ağustos 1921 tarihinde Başkomutanlık Sekreterliği görevini üstlenerek önemli bir rol oynamıştır. 21 Mart 1922 tarihinde ise 6. Kolordu Komutanlığı görevine getirilmiştir.
Kâzım İnanç, Kurtuluş Savaşı’nın ardından ülkenin bağımsızlığına katkıları nedeniyle Kırmızı şeritli İstiklâl Madalyası ile ödüllendirilmiştir.
Kocaeli Grup Komutanı: Miralay (Albay) Halit Bey (Karsıalan)
“Deli” Halit Paşa veya Halit Karsıalan (1883 – 14 Şubat 1925), Türk askeri lider ve siyasetçisi olarak bilinir.
Sakarya Meydan Muharebesi‘nde 12. Grup Komutanlığı görevini üstlendi. Bu süre zarfında gösterdiği cesaret ve kararlılık nedeniyle “Deli“ lakabıyla anılmaya başlandı. Özellikle cepheden biraz geride yüksek bir noktada oturup tabancalarını dizlerine koyarak “Geri çekileni vururum“ şeklindeki sözleri ve bunu gerçekten uygulamasıyla tanındı. Bu davranışları, geri çekilen askerler üzerinde önemli bir etki yaratmıştır.
Büyük Taarruz sırasında Kocaeli Grubu Komutanlığı‘nı üstlenerek öne çıkmış ve Yunan 11. Tümeni‘ni, Tümen Komutanı Tümgeneral Nikolaos Kladas ile birlikte esir almıştır. Büyük Taarruz ‘un ardından Mirliva (Tuğgeneral) rütbesine terfi etmiş ve Paşa unvanını kazanmıştır.
1. Tümen Komutanı: Miralay (Albay) Abdurrahman Nafiz Bey (Gürman)
Abdurrahman Nafiz Gürman (1882, Bodrum – 6 Şubat 1966), Türk askeri liderdir.
Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 5. Genelkurmay Başkanı olarak görev yapmıştır. Özellikle Sakarya Savaşı’nda elde edilen başarının ardından 12 Eylül 1921 tarihinde Miralay (Albay) rütbesine terfi etmiştir.
Abdurrahman Nafiz Bey, komutasındaki 1. Piyade Tümeni ile Büyük Taarruz‘da da aktif görev üstlenmiştir. Mudanya bölgesine yönelen ve yaklaşık 7.000 askerden oluşan Yunan 11. Tümeni, Abdurrahman Nafiz Bey’in liderliğindeki askeri birlikler tarafından mağlup edilerek esir alınmıştır.
3. Kafkas Tümen Komutanı: Miralay (Albay) Kazım Bey (Orbay)
Mehmet Kâzım Orbay (11 Mart 1886, İzmir – 3 Haziran 1964, Ankara), Türk askeri lider ve siyasetçidir. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 3. Genelkurmay Başkanı olarak görev yapmıştır.
Başkomutanlık Meydan Muharebesi’ne 3. Kafkas Tümeni Komutanı (Albay) olarak katılarak önemli bir rol oynamıştır. Kurtuluş Savaşı sırasında, 30 Ağustos 1922 tarihinde gerçekleşen zaferin akşam saatlerinde, kendisine bağlı Türk birlikleri batıdan Kızıltaş Deresi yönünden sardıkları Yunan Ordusu‘nun iki tümen komutanı dahil olmak üzere 75 komutanını ve 2000 erini esir almıştır.
Kâzım Orbay, 31 Ağustos 1922 tarihinde Tümgeneralliğe terfi etmiş ve savaş boyunca gösterdiği üstün liderlik ve cesaret özellikleriyle tanınmıştır.
5. Kafkas Tümen Komutanı: Kaymakam (Yarbay) Halit Bey (Akmansü)
Halit Akmansü, bilinen adıyla Dadaylı Halit Bey (1884 – 10 Şubat 1953), Türk askeri lider ve siyasetçisidir.
27 Ocak 1922 tarihinde 5. Kafkas Tümeni Komutanlığı‘na atanmıştır. Büyük Taarruz ‘un sürdüğü dönemde Halit Akmansü, sahip olduğu üstün gayretleriyle tanınmıştır.
2 Eylül 1922 günü, yanındaki bazı komutanlarla birlikte Yunan başkumandanı General Trikopis‘i esir alarak büyük bir başarıya imza atmıştır. Bu olay, Mustafa Kemal Paşa tarafından takdir edilmiş ve 31 Ağustos 1922 tarihinden itibaren Büyük Millet Meclisi hükümetince Halit Akmansü, Miralaylık (Albay) rütbesine terfi ettirilmiştir.
Kaynakçalar:
- Erkan, Mehmet Sedat. “Türk Tarihinde Bir Dönüm Noktası, Büyük Taarruz ve 30 Ağustos Başkomutan Meydan Muharebesi.” 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 11.32 (2022): 243-271.
- KILIÇ, Mehmet. “BÜYÜK TAARRUZ BAŞKOMUTAN MUHAREBESİ VE ATATÜRK’ÜN ASKERİ DEHASI.” Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 6.3 (2022): 647-661.
- Görgülü, İsmet. Büyük Taarruz. Genelkurmay basım evi, 1992.
- ÇAYKIRAN, Güzin. “BÜYÜK TAARRUZ’UN KALPGÂHI: 4’ÜNCÜ KOLORDU (26-30 AĞUSTOS 1922).” Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi 20.34 (2023): 257-285.
- DAĞLI, Erkan. “OSMANLI’DAN CUMHURİYETE ASKER VE DİPLOMAT: KEMALETTİN SAMİ (GÖKÇEN) PAŞA.” Journal of International Social Research 14.77 (2021).
