29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’mızı kutlamamıza az bir süre kalmışken, bu anlamlı günü bizlere armağan eden Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk hakkında az bilinen kitapları derlemek istedim. Bizlere bu güzel ülkeyi emanet eden ve Cumhuriyet’i armağan eden Atatürk’ü daha iyi anlamak; onun fikirlerini, ideallerini ve bu ülke için gösterdiği çabanın değerini daha derinden kavrayabilmek adına, özellikle yakın arkadaşlarının anlattığı anıları ve Ata’mızın fikir hayatını anlamamızı sağlayan eserleri incelemek istedim. Bu düşüncelerle kendimi Aslıhan Pasajı’nda buldum. Birbirinden kıymetli bu eserleri sizlerle de paylaşmak istiyorum.
1. Atatürk ve Kurtuluş Savaşı – Selâhattin Tansel
”İstiklâl savaşı tarihimiz kolay yazılamayacaktır, çünkü o şimdilik aklın ve mantıkın üzerinde mu’cize gibi görünen bir olaydır, bir yoktan var olmadır.”
Türkiye Vakıflar Bankası Kültür Yayınları tarafından 1965 yılında basılan ve Selâhattin Tansel tarafından hazırlanan bu eser, Kurtuluş Savaşı dönemine ait muhteşem fotoğrafları da içeriyor. Dönemin zorluklarını anlamak ve vatanımızın bu zorluklar altında dahi kahraman komutanlarımız ve askerlerimiz tarafından nasıl kurtarıldığını özümsemek için başlangıç niteliğinde oldukça değerli bir kaynak. Eserin içinde, Türk milletinin kazanılan zaferlerin ardından kestiği kurbanlardan, yapılan tezahüratlardan, geçit törenlerinden, Kurban ve Ramazan bayramlarında TBMM’de yapılan süslemelerden, Ankara Garı’nda Atatürk’ü bekleyen halk ve askerlerin fotoğraflarına, kaçan Yunan askerlerinden esir düşen Yunan askerlerinin görüntülerine kadar birçok etkileyici kare yer almakta.
2. Atatürk Ansiklopedisi – Ömer Sami Coşar
”En büyük türk Atatürk için…”
İstanbul Reklam Yayıncılık tarafından iki cilt olarak hazırlanan bu ansiklopedinin yalnızca ilk cildi mevcuttu. Ömer Sami Coşar tarafından hazırlanan bu cilt, Atatürk’ün doğduğu yıl olan 1881’den başlayarak 1908 yılına kadar hem Atatürk’ün yaşamını hem de içinde bulunduğu dönemin koşullarını son derece detaylı bir biçimde ele alıyor. Bu sayede Ata’mızın hangi şartlar altında dünyaya geldiğini, büyürken ve fikirleri olgunlaşırken dünyada nelerin yaşandığını geniş bir perspektifle anlamamıza imkân tanıyor.
3. Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar – Şerafettin Turan
”Özgürlük ve bağımsızlıktan yoksun bir ulus için, yaşamanın ne anlamı, ne de zevki vardır.”
İlk baskısı 1982 yılında Türk Tarih Kurumu Yayınları tarafından yapılan ve Şerafettin Turan tarafından hazırlanan bu eser, Atatürk’ün düşünce sistemini etkileyen önemli şahsiyetlerin izini sürüyor. Namık Kemal, Tevfik Fikret, Jean-Jacques Rousseau, Ziya Gökalp, Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi, Mustafa Celâlettin, Léon Cahun, De Guignes, Leone Caetani, H. G. Wells, J. Gobineau ve E. Pittard gibi isimlerin çalışmalarından Atatürk’ü etkileyen yönleri öğreniyoruz. Ayrıca Atatürk’ün en dikkat çekici özelliklerinden biri olan, okuduğu eserleri yalnızca benimsemekle kalmayıp onları tartışması, özümsemesi ve eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmesi bu kitapta açıkça verilmek istenen bir ana fikir olarak görülüyor. Atatürk’ün hiçbir düşünceyi sorgulamadan kabul etmediğini, aksine her olguyu derinlemesine inceleyip kendi fikir süzgecinden geçirerek yorumladığını anlıyoruz.
4. Atatürk ve Can Yoldaşı Nuri Conker – Yaşar Gürsoy
”Beni niçin yalnız bıraktın Nuri?”
Sia Kitap etiketiyle yayımlanan ve Yaşar Gürsoy tarafından hazırlanan bu eser, Atatürk ile çocukluk ve silah arkadaşı Nuri Conker arasındaki samimi dostluğu konu alıyor. Atatürk’e “Kemal” diye hitap edebilen tek arkadaşı olan ve Conker soyadını bizzat ondan alan Nuri Conker ile arasındaki içten ve unutulmaz anılar, büyük bir keyifle okunacak nitelikte. Hatta Atatürk’ün Sofya’da ve Çanakkale’de görevde bulunduğu dönemlerde, Madam Corinne ile Nuri Conker’in sık sık görüşmesini kıskanarak, gönderdiği mektuplarda bunu nükteli ifadelerle belli etmesi, aralarındaki dostluğun samimiyetini bir kez daha ortaya koyuyor. Bu eser, hepimiz gibi insani yönleriyle de tanıdığımız Ata’mızın sımsıcak anılarına tanıklık etmek isteyenler için oldukça değerli bir kaynak.
5. İnönü Atatürk’ü Anlatıyor – Abdi İpekçi
”İsmet, büyük adamsın; hassan olduğun kadar his veren adamsın. Sen benim sözlerimi okurken gözlerin yaşarmış. Ya ben seni okurken hıçkırıklarla ağladığımı söylersem inanır mısın!”
Thales Yayınları tarafından yayımlanan ve Abdi İpekçi’nin İsmet İnönü ile yaptığı röportajı içeren bu eser, gazetecinin Atatürk ile olan ikili ilişkilerine dair yönelttiği sorular üzerine şekilleniyor. Kitapta ayrıca Celal Bayar, Şevket Süreyya Aydemir ve Sabahattin Selek gibi dönemin önemli isimleriyle Atatürk ve İnönü üzerine yapılan söyleşiler de yer alıyor. Bu yönüyle eser, dönemin siyasi atmosferini ve Atatürk’ün yakın çevresiyle kurduğu ilişkileri farklı bakış açılarından aktaran değerli bir kaynak niteliği taşıyor.
6. Atatürk’ün Hastalığı – Bilal Şimşir
Türk Tarih Kurumu etiketiyle yayımlanan ve Bilal Şimşir tarafından kaleme alınan bu eser, Atatürk’ün ilk hastalık haberlerinden vefatına ve sonrasında Türk, İngiliz ve Fransız basınlarında yer alan haberlere kadar geniş bir içeriğe sahip. Eserde ayrıca, hastalığı sürecinde Fransa’dan getirtilen ilaçların reçeteleri ile büyük Ata’ya duyulan derin sevgi ve minneti dile getiren mektuplar da yer alıyor. Bu mektuplar arasında, bir zamanlar ona karşı savaşmış komutanlardan tutun da dünyanın farklı bölgelerinin (Pencap, Bengal, Asya, Afrika) en ücra köylerinde yaşayan vatandaşlara kadar pek çok kişinin içten duygularını yansıtan satırlar bulunuyor. Atatürk, yalnızca bizler için bir önder değil, aynı zamanda dünyanın dört bir yanındaki farklı milletlerden insanlara da ilham veren evrensel bir umut ve iftihar kaynağıdır.
7. Atatürk Kütüphanesi Serisi
1955 yılında Sel Yayınları tarafından yirmi cilt hâlinde yayımlanan bu muazzam eserlerden yalnızca yedisini bulabildim. Her biri, Atatürk’e yakın isimlerin kaleme aldığı hatıraları içeriyor. Bu anılar, hem dönemin ruhunu hem de Atatürk’ün çevresiyle kurduğu insani ilişkileri samimi bir dille yansıtıyor.
8. Atatürk’ten Hatıralar 1914-1919 – Falih Rıfkı Atay
”Şunun bunun pöhpöhünden kuvvet almağa tenezzül etmeyiniz. Büyüklük odur ki hiç kimseye eğilmeyeceksin, hiç kimseyi aldatmıyacaksın, memleket için hakiki mefkure ne ise onu görecek, o hedefe yürüyeceksin. Herkes senin aleyhinde bulunacaktır, asla irkilmeyeceksin. Önüne sayısız engeller yığacaklardır. Kimseden yardım gelmeyeceğine inanarak bu engelleri aşacaksın. Ondan sonra büyüksün derlerse bunu diyenlere güleceksin!”
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından 1965 yılında yayımlanan bu eser, 1926 yılında Atatürk’ün bizzat Falih Rıfkı Atay’a anlattığı hatıraları içermektedir. Kitapta yer alan anılar, Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı’na çıkmadan önceki dönemine ışık tutar. Bu hatıraların birebir canlandırmalarını, Aras Bulut İynemli’nin başrolünde yer aldığı Atatürk I ve Atatürk II filmlerinde de görmek mümkündür.
Duygusal derinliği ve tarihî değeriyle, Atatürk’ü daha yakından tanımak isteyen herkes için belki de en etkileyici ve en dolu dolu eserlerden biridir. Eserde, Halep günleri, Vahdettin ile yapılan Almanya seyahati, Liman von Sanders ile diyalogları, Anadolu’ya geçiş hazırlıkları sırasında yaşananlar ve Yıldız Sarayı’nın küçük salonunda Vahdettin ile yaptığı son görüşmenin ayrıntıları gibi birçok önemli anı yer almaktadır. Bugün Yıldız Sarayı’nı ziyaret ettiğinizde, Atatürk’ün bu anlamlı görüşmeyi gerçekleştirdiği odayı da görebilirsiniz.
Yazımızın konusu az bilinen kitaplar üzerine olduğundan dolayı sahaflardan araştırarak bulduğum eserleri özellikle paylaşmak istedim. Ancak bu kitapların haricinde Atatürk’ten Hatıralar, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler (Afet İnan), Çankaya (Falih Rıfkı Atay), Tek Adam I-II-III (Şevket Süreyya Aydemir), Atatürk’ten Hatıralar (Hasan Rıza Soyak) gibi Ata’mız hakkında daha çok bilinen ve mutlaka okunması gereken birçok değerli eser de bulunmaktadır.
Sözlerimi, Cumhuriyetimizin yüz ikinci yılını kutlayarak bitirmek istiyorum. Onu anlamanın, anlamlandırmanın ve özümseyerek açtığı yolda kararlılıkla ilerlemenin son derece kıymetli olduğuna inanıyorum. Kurduğu Cumhuriyet’in biz gençlere en büyük armağan ve emanet olduğunu her fırsatta hatırlatan Ata’mıza layık bir şekilde, bu özel günü coşku ve minnetle kutlamak dileğiyle… Bu güzel toprakların bize vatan olarak kalmasını sağlayan başta Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, tüm silah arkadaşlarını derin bir saygı ve şükranla anıyorum.
Kaynakça:
- Atay, Falih Rıfkı. Atatürk’ün Hatıraları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1965.
- Coşar, Ömer Sami. Atatürk Ansiklopedisi, İstanbul: İstanbul Reklam Yayıncılık, 1973.
- Gürsoy, Yaşar. Atatürk ve Can Yoldaşı Nuri Conker. İstanbul: Sia Kitap, 2020
- İpekçi, Abdi. İnönü Atatürk’ü Anlatıyor. İstanbul: Thales, 2018
- Şimşir, Bilal. Atatürk’ün Hastalığı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2024.
- Tansel, Selâhattin. Atatürk ve Kurtuluş Savaşı. Ankara: Türkiye Vakıflar Bankası Kültür Yayınları, 1965.
- Turan, Şerafettin. Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2024
- Atatürk Kütüphanesi Serisi, İstanbul: Sel Yayınları, 1955.
- Öne Çıkan Görsel
