Savaşlar, tarih sahnesindeki en acımasız ve yıkıcı olaylarındandır. Milyonlarca insanın ölümüne, yaralanmasına, maddi kayıplara ve toplumsal yıkımlara neden olur. Savaşlar aynı zamanda, insanların birbirine düşmanca davranmasına, nefret söylemlerine ve toplumsal kutuplaşmaya yol açar. Savaşların birçok nedeni olabilmektedir.
1. İran-Irak Savaşı (1980-1988)
İran-Irak Savaşı, 1980-1988 yılları arasında İran ve Irak arasında gerçekleşmiştir. Savaşın temel nedeni, iki ülke arasındaki sınır anlaşmazlıkları, İran İslam Devrimi’nin yol açtığı ideolojik farklılıklar ve Irak’ın, bölgedeki İran nüfuzunu kısıtlama isteğidir.
Irak’ın ilk olarak petrol ve sanayi bölgelerine yapmış olduğu saldırılar başarılı olmuş; İran ordusunun toparlanmasıyla Irak ordusu işgal etmiş olduğu topraklardan geri püskürtülmüştür. Savaşın ikinci yılında iki ülke de birbirini yıpratma politikası izlemeye başladı. Uzayan savaş Irak’ı bir çıkmaza sürükledi ve Irak ekonomisini çökme noktasına getirdi. İran’a uygulanan ambargoya rağmen ABD’nin gizlice İran’a silah sattığı Irangate Olayı’nın ortaya çıkmasıyla birlikte olaylar tekrar karıştı. Yaşanan savaş petrol güvenliğine zarar verdiği için ABD, 6. ve 7. Deniz Filoları’nı bölgeye gönderdi. BMGK’nın kısa bir süre içerisinde aldığı kararla ateşkes yapılması istendi. Irak bu ateşkes isteğine olumlu cevap verse de İran ateşkese sıcak bakmadı. Irak’ın füzelerle İran’ı vurmaya başlamasıyla savaş yine çıkmaza sürüklendi ve büyük katliamlar yaşanmaya başlandı. İran bu katliamlara daha fazla dayanamadı ve barışa razı geldi. Ağustos 1988’de ateşkesin sağlamasıyla savaş fiilen sona erdi.
2. Körfez Savaşı (1990-1991)
1980’den 1988’e kadar İran’la savaş halinde olan Saddam Hüseyin, çok büyük dış borçlarla karşı karşıya kalmıştır ve çıkış yolu aramaktadır; bu durumdan kurtulmak için Ortadoğu’ya dedikodular yayar ve Körfez ülkelerinin petrol fiyatlarını düşürerek Irak’a zarar verdiğini iddia eder. Saddam, Kuveyt’e saldırdıktan sonra İran-Irak Savaşı sırasında Kuveyt’ten aldığı dış borçları silmeyi ummaktadır. Saddam Hüseyin’in bir diğer iddiası ise Kuveyt’in Basra eyaletine bağlı olduğu ve Basra eyaletinin ise Irak Hükümeti’ne ait olduğudur.
2 Ağustos 1990 tarihinde Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesi ile birlikte BM öncülüğünde 430.000’i Amerika askeri olmak üzere 700.000 asker toplandı. Çöl Kalkanı adını verdikleri bir operasyonla başta Amerika, Birleşik Krallık, Türkiye ve Arap Birliği ülkelerinin de bulunduğu koalisyon ülkeleri Irak’a savaş açtı. Saddam Hüseyin’in sadece üç müttefiki vardı ve koalisyon güçlerine tek başına direnmeye çalıştı. 17 Ocak 1991 günü geldiğinde koalisyon güçleri Irak’ı Kuveyt’ten çıkarmak için hava harekâtı başlattı ve 24 Şubat’ta kara harekâtı ile devam etti. Baskılara daha fazla direnemeyen Irak, kara harekâtının başlamasından dört gün sonra teslim olmuş ve antlaşma imzalanmıştır. Irak’ın savaşta verdiği kayıp 200.000 kişiyi bulmuştur. Bu savaşla beraber Irak’ta yaşanan mezhep çatışmaları baş göstermiş; ülke Şii ve Kürt halkının iç çatışmaları içerisinde yaşanmaz hale gelmiştir. Bu iç çatışmalar sonucunda Kürt halkın bir kısmı Türkiye’ye sığınırken bir kısmı da İran sınırına sığınmıştır.
3. Bosna Savaşı (1992-1995)
Bosna Savaşı, 1992-1995 yılları arasında Bosna-Hersek‘te gerçekleşti. Savaş, bölgedeki etnik ve dini farklılıklar ile Yugoslavya’nın dağılmasının ardından yaşanan siyasi, ekonomik ve sosyal krizlere dayanıyordu.
Bosna Savaşı öncesinde Bosna Hersek’te farklı etnik ve dini gruplar bir arada yaşıyordu; ancak savaşın başlamasıyla birlikte Sırplar, Boşnaklar ve Hırvatlar arasındaki gerilim arttı ve çatışmalar çıktı. Yugoslavya‘nın dağılmasından sonra Bosna-Hersek bağımsızlığını ilan etti ancak Sırplar bu kararı tanımadı ve bir ayrılık hareketi başlattı.
Sırplar, Sırp Milliyetçiliğini savunuyorlardı. Sırpların kendi devletlerinde yaşaması gerektiğini söyleyen Sırp liderler de savaşı ateşledi; Bosna-Hersek’teki Sırp azınlıkları korumak için askeri müdahalede bulundular. Sırplar üç yıl boyunca yapılan uyarıları dikkate almayarak akıl almaz işkencelerle Boşnaklar’a soykırımda bulundular ve onlarca sivili katlettiler. Bosna-Hersek’teki savaş uluslararası bir krize dönüştü ve NATO, Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlar müdahale etmek zorunda kaldı. Bu gruplar savaşı bitirmek ve sivilleri korumak için çaba sarf ettiler ama savaşı bitirmek uzun zaman aldı. Bosna-Hersek’teki savaş, sivil kayıpların en fazla olduğu savaşlardan biridir. Savaşta yaklaşık 100.000 kişi öldü ve 2,2 milyondan fazla kişi evlerinden edildi. Bosna Savaşı, Dayton Antlaşması’nın imzalanması ile sona erdi.
4. Kongo Savaşı (1993-2003)
Kongo Savaşı, 1993 ile 2003 yılları arasında Kongo’da 5 milyon insanın ölümüne ve milyonlarca dolarlık maddi hasara neden olan savaştır. Kongo, sömürge döneminde bölgesel bölünmeden etkilenmiştir ve bağımsızlıktan sonra bile siyasi ve ekonomik istikrarsızlık yaşamıştır. Yerleşimcilerin Kongo’dan çekilmesinin ardından ülkede birçok etnik grup ortaya çıkmış ve bu gruplar arasındaki rekabet ve çatışmalar artmıştır.
Kongo, doğal kaynaklar açısından zengin bir ülkedir ve bu kaynaklar üzerindeki kontrol, çeşitli gruplar arasında savaşarak elde edilmiştir. Özellikle elmas, altın, kobalt ve koltan gibi mineral üretimi önemli bir çatışma kaynağıdır. Kongo’yu çevreleyen ülkeler, özellikle Ruanda, Burundi ve Uganda; Kongo’daki çatışmanın önemli kışkırtıcıları olmuşlardır. Bu ülkeler, iç sorunları çözmek ve grupları onları destekleyecek şekilde güçlendirmek için Kongo topraklarına sızmıştır. Kongo’daki çatışmayı şiddetlendiren bir faktör de silah ticareti olmuştur. Yerel gruplar, silah tüccarları ve uluslararası aktörler Kongo’daki çatışmayı kışkırtmıştır. Kongo’daki çatışma uluslararası boyutuyla da dikkatleri üzerine çekmiştir. Kongo’daki çatışmaya çeşitli ülkeler ve uluslararası kuruluşlar müdahale etmeye çalışmıştır. Bu uluslararası müdahaleler, çatışmaların seyrini değiştirmiş ve savaşın sonunu hızlandırmıştır.
5. Kosova Savaşı (1998-1999)
1990’larda Kosova’daki Arnavutlar bir bağımsızlık hareketi başlattı. Bu hareketlerin liderleri arasında İbrahim Rugova ve Kosova Kurtuluş Ordusu (KLA) yer alıyordu. Sırp hükümeti bağımsızlık hareketine acımasızca karşılık verdi ve sivillere zulmetti. Sırp hükümetinin Kosova’daki şiddetinin artması uluslararası toplumun tepkilerini üzerine çekti.
1999’da Sırbistan’a yönelik NATO hava saldırıları, Sırp ordusunun Kosova’daki faaliyetlerini durdurmasına neden oldu. Kosova savaşı sırasında Sırp ordusu sistematik olarak Arnavutlar’a zulmetti. Bu vahşetler arasında katliamlar, tecavüz, işkence ve etnik temizlik yer alıyordu. Bu uluslararası camiada büyük yankı uyandırdı. NATO’nun devreye girmesinin ardından Kosova’nın bağımsızlığı konusunda uluslararası müzakereler başladı. Kosova, 2008 yılında Sırbistan’dan bağımsızlığını ilan ettikten sonra, uluslararası toplum Kosova’yı tanıdı. Ancak Sırbistan, Kosova’yı hala tanımamaktadır.
Kaynakça
- “İran-Irak Savaşı”.Tarih Bilimi. 24 Eylül 2018. Erişim Tarihi: 03.03.2023
- “Körfez Savaşı”. Tarihi Olaylar. Erişim Tarihi: 03.03.2023
- “Bosna Savaşı Nedenleri ve Sonuçları”. Savaslar.gen.tr. 09.04.2021. Erişim Tarihi: 04.03.2023
- “II. Kongo Savaşı”. Tarihi Olaylar. Erişim Tarihi: 04.03.2023
- “Kosova Savaşı”. Tarih Bilimi. 25 Eylül 2018. Erişim Tarihi: 05.03.2023
